Reglementaire benaming	Territoriale Rijkswacht | TeRw | Gendarmerie Territoriale | GdTe
Type	Politiedienst
Ontdubbeld van	n.v.t.
Bevelhebber	Luitenant-generaal Jules Van Gool
Stafchef	Generaal-majoor Gustave Bourgignon
Commandant Gezondheidsdienst	Geneesheer 1ste Kapitein Grade
Standplaats	Diverse Commandopost Kortenberglaan te Brussel
Samenstelling	Staf	Generale Staf
		1ste Bureau (Cdt Alphonse Goffin)
		2de Bureau (Lt Albert Graff)
		3de Bureau (Lt Marcel Van Caester)
		Dienst Kledij en Uitrusting (1Kapt Philippe Marchand)
	Groep Opleiding en Reserve (Kapitein-commandant François Pisart)	Eskadron te Paard (Cdt Emile Poncelet)
		Wielrijderseskadron (Cdt Jean Engels)
		Eskadron Instructie (Cdt Edmond Arnoul)
	Groep Brussel (Luitenant-kolonel Louis Leroy)	Compagnie Brussel (Cdt Victorien Liégois)	District Brussel (Lt Charles François) District Halle (Lt Marcel Vanderoost) District Nijvel (Lt Alfred Boudart)
		Compagnie Elsene (Cdt Georges Mees)	District Elsene (Lt Léopold Gerson) District Jette (Lt Maurice Lamonte) District Vilvoorde (Lt Florimond Poelmans)
		Compagnie Leuven (Cdt Hector Vanavermaete)	District Leuven (Cdt Marcel Vervondel) District Tienen (Lt François Vanhaeverbeke) District Waver (Lt Alfred Truyers)
	Groep Antwerpen (Luitenant-kolonel Léon Wilmet)	Compagnie Antwerpen (Cdt Albert De Koninck)	District Antwerpen (Kapt Joseph Van Loocke) District Hoboken (Lt Julien Wagner) District Merksem (Lt Willie Duchatelet)
		Compagnie Mechelen (Cdt Antoine Schlechter)	District Mechelen (Cdt René Lepez) District Lier (Lt Benoit Sanders) District Turnhout (Lt Hubert Bruynseels)
		Mobiele Macht
	Groep Gent (Majoor Emile Jongen)	Compagnie Gent (Cdt Pierre Schelfhout)	District Gent (Kapt Jules Garnier) District Oudenaarde (Lt Urbain Thiel) District Deinze (Lt Théophile Olislagers) District Eeklo (Lt Albert Goovaerts)
		Compagnie Dendermonde (Cdt Joseph Luyckx)	District Dendermonde (Cdt Léon Warichet) District Aalst (Lt René Nouwynck) District Geeraardsbergen (Lt Noel Claes) Distict St Niklaas (Lt Félix Bocken)
	Groep Brugge (Kapitein-commandant Georges Vanderkam)	Compagnie Brugge (Cdt Jean L’Hair)	District Brugge (Kapt Lucien Herlant) District Veurne (Lt Prosper Vandenbruaene) District Oostende (Lt Guillaume Van Malderen)
		Compagnie Kortrijk (Cdt Jozef Pieteraerents)	District Kortrijk (Kapt Urbain Smets) District Roeselare (Lt Maurice Fastrez) District Ieper (Lt Jean Hallaux)
		Mobiele Macht
	Groep Hasselt (Majoor Ferdinand Coppenolle)	Compagnie Hasselt (Cdt Marie Alofs)	District Hasselt (Cdt Modeste Lepez) District Bree (Lt Maurice Rathé) District Leopoldsburg (Lt Paul Van Haelst)
		Compagnie Tongeren (Cdt Alfred Frayman)	District Tongeren (Kapt Raymond Fifis) District Genk (Lt Paul Vanoppen)
	Groep Bergen (Luitenant-kolonel Léon Tierens)	Compagnie Bergen (Cdt Edmond Burton)	District Bergen (Kapt Fréderic Carpentier) District Boussu (Lt René Remy) District Doornik (Lt Marcel Furnemont)
		Compagnie Charleroi (Cdt Eugene Lessire)	District Charleroi (Cdt Hubert Caillet) District Jumet (Lt René Soussigne) District Marchienne (Lt Florent Stiernon) District Thuin (Lt Joseph Therasse)
		Compagnie La Louvière (Cdt Henri Guerlache)	District La Louvière (Cdt Valère Paillot) District Ath (Lt Raymond Dolhen) District Soignies (OLt René Gilles)
	Groep Namen (Majoor Maurice Bernier)	Compagnie Namen (Cdt René André)	District Namen (Cdt Hubert Dupont) District Ciney (Lt Raoul Boulanger) District Marche (Lt Albert Kerger)
		Compagnie Aarlen (Cdt Armand Lahaye)	District Aarlen (Cdt Henri De Clippeleir) District Bastenaken (Lt Camille Nicolas) District Neufchâteau (Lt André Gillet)
		Compagnie Dinant (Cdt Arthur Burton)	District Dinant (Cdt Joseph Quekel) District Bouillon (Lt Emile Pitrebois) District Philippeville (Lt Maurice Barthelemy)
	Groep Luik (Luitenant-kolonel Edmond Delehouzée)	Compagnie Luik (Cdt Jules Levent)	District Luik (Cdt Lucien Bay) District Fléron (Lt Jean Pirotte) District Hollogne (Lt Jean Lecart)
		Compagnie Seraing (Cdt Emile Lambert)	District Seraign (Cdt Nicolas Parmentier) District Hoei (Lt Jean Massart) District Borgworm (Lt Charles Cocquyt)
		Compagnie Verviers (Cdt Louis Ferauge)	District Verviers (Cdt Jules Pierrard) District Spa (Lt Jacques Willemaers)
		Compagnie Malmédy (Cdt François Denis)	District Malmédy (Cdt Pierre Biver) District Eupen (OLt J. Arend) District St Vith (Lt Félix Thill)
		Mobiele Macht

Tijdens de veldtocht hebben de Territoriale Rijkswachters een minder duidelijke taak. Zolang het gebied van hun brigade niet bedreigd is, verzorgen de Rijkswachters de normale taken. Naar mate de Duitsers vorderen, trekken de brigades zich terug richting Vlaanderen. Hoewel er verzamelpunten werden vastgelegd om terugtrekkende rijkswachters op te vangen bestaan er voorts geen precieze instructies voor deze evacuatie waardoor de Rijkswachters her en der verstrengeld raken in de vluchtelingenstroom. Ze werden doorgestuurd door de verkeerscontroleurs van zowel Belgische als geallieerde grote eenheden waardoor ze terecht kwamen op de meest onwaarschijnlijke plaatsen. Zo’n 300 Rijkswachters bereiken Frankrijk en zullen tot augustus 1940 deel uitmaken van de Belgische troepen in dat land. Ongeveer 25 gendarmen slagen er in naar het Verenigd Koninkrijk te ontkomen. Het verhaal van enkele brigades is getraceerd kunnen worden.

Staf/Territoriale Rijkswacht
De ongeveer 4.000 Rijkswachters die, na de mobilisatie van het 1LR , 2LR en de provoostdiensten van het leger, bij de Territoriale Rijkswacht worden ingedeeld, zijn verdeeld over 551 brigades die op hun beurt behoren tot 63 districten. De districten behoren tot 21 compagnies die op hun beurt bevolen worden door 8 Groepen die hun hoofdkwartier hebben in de provinciehoofdsteden. De Groep Namen beveelt ook de compagnies van de provincie Luxemburg. Zij blijven de normale politionele taken uitvoeren tijdens de mobilisatieperiode. Daarnaast vallen hen ook een ganse reeks nieuwe bewakingsopdrachten te beurt en wordt de Rijkswacht ook ingezet bij het opsporen van vermeende buitenlandse agenten en diverse veiligheidsopdrachten eigen aan de nieuwe situatie. Rijkswachters worden ook ingezet als vertrouwelijke koeriers.

Om het tekort aan Rijkswachters in de territoriale eenheden op te vangen, wordt beroep gedaan op de Aanvullende Rijkswacht. Deze vrijwilligers in kaki uniform, hulprijkswachters genoemd, moeten de reguliere gendarmen bijstaan in hun taken

Aan de grenzen neemt de territoriale Rijkswacht ook deel aan het bemannen van een aantal grensposten. Vooral aan de Belgisch-Duitse grens staan zo een twintigtal Vaste Posten (PF: Postes Fixes) en Onderzoeksposten (PE: Postes d’Examen). Bij de Vaste Posten is alle verkeer over de grens verboden, terwijl dit bij de Onderzoeksposten na controle wel mogelijk is.

Elke post is ondergebracht in een burgerwoning en wordt bemand door niet meer dan een tiental gendarmen. Hun taak bestaat er in om het grensgebied te observeren en alarm te slaan bij verdachte activiteiten. Bij een vijandelijke inval moeten de ploegen per telefoon alarm slaan om er vervolgens zo snel mogelijk van door gaan naar de kazerne van de Groep waarvan het detachement afhangt. Hiervoor beschikken de detachementen in principe over fietsen.

Groep Luik

Compagnie Malmédy

District Sankt-Vith/Cie Malmédy
In de Rijkswachtkazerne van de gemeente Sankt-Vith bevindt zich een Vooruitgeschoven Inlichtingencentrum (oftewel Centre de Renseignements Avancé – CRA) geleid door Luitenant Thill, commandant van het District Sankt-Vith. Het Vooruitgeschoven Inlichtingencentrum van St-Vith maakt deel uit van een gans netwerk van inlichtingencentra langs onze grenzen opgezet door de “Dienst der Bewaking en Inlichtingen aan de Grenzen” (Service de Surveillance et de Renseignements aux Frontières) [1] van het Groot Hoofdkwartier (GHK). Verschillende Alarmposten van het leger (PA) en Vaste Posten (PF) van de Rijkswacht langs de Belgisch-Duitse grens staan in verbinding met het Vooruitgeschoven Inlichtingencentrum van Sankt-Vith. Tijdens de nacht van 9 op 10 mei wordt het CRA verwittigd door Wachtmeester Siebenaler dat er heel wat troepenbewegingen worden vastgesteld op het Duitse grondgebied. Lt Thill besluit te telefoneren naar de staf van de Groepering Keyaerts (Gpg K) te Saint-Hubert. Hierop stuurt Luitenant-generaal Keyaerts, commandant van de Gpg K, de Luitenant Haibe van zijn staf als verbindingsofficier naar het CRA van St-Vith. LtGen Keyaerts verwittigt ook onmiddellijk de militaire raadgever van de Koning, Generaal-majoor Van Overstraeten, te Brussel. Kort voor middernacht beveelt LtGen Keyaerts aan Lt Thill om de hulprijkswachters weg te sturen uit het grensgebied, en alleen de reguliere rijkswachters te behouden. De rijkswachtofficier moet tevens alle geheime documenten in zijn CRA vernielen en nagaan of alle grensovergangen wel degelijk gesloten werden voor de nacht. Luitenant Thill staat ook in verbinding met de Gendarmerie van het Groothertogdom Luxemburg die hem om 03u15 laat weten dat hun grondgebied aangevallen wordt. Dit bericht is voor LtGen Keyaerts de bevestiging dat ook binnen zijn operatiezone gestart moet worden met het uitvoeren van het vernielingsplan.  Dit bevel wordt om 03u45 doorgegeven aan de Officiersverkenningen en aan de Rijkswachtbrigades van Burg-Reuland en Schönberg. Vervolgens volgen de gebeurtenissen elkaar snel op.  Luitenant Thill staat op het punt om Sankt-Vith te verlaten wanneer om 05u30 door leden van het “Heimattreue Front” een raid wordt uitgevoerd op de rijkswachtkazerne van Sankt-Vith. Het ging om mannen uit de Oostkantons die in Duitsland een speciale opleiding gekregen hadden en waren ingelijfd bij het Baulehr Bataljon zur besonderen Verwendung 800 (oftewel zbV 800 “Brandenburg”). Over hun Duitse legeruniform droegen zij burgerkledij om niet onmiddellijk door de rijkswachters herkend te worden. Er ontstaat een wilde schietpartij waarbij negen rijkswachters gewond raken. Lt Thill kan met zeven andere rijkswachters ontkomen. Enkele dagen later overlijden de Wachtmeesters Cortens en Volkaert, respectievelijk in versterking gestuurd vanuit de Brigade Gent en de Brigade Elsegem, aan hun verwondingen in het ziekenhuis van Sankt-Vith [2].

Groep Hasselt
Majoor Coppenolle wordt bij de afkondiging van Fase E van het mobilisatieplan gemobiliseerd als provoost van het IIIde Legerkorps (III/LK).  Hij wordt per telegram verwittigd omstreeks 05u30 en vertrekt naar Luik tijdens de vroege ochtend van 10 mei.  Hij bereikt het hoofdkwartier op de Citadel tegen 10u55 en vervoegt vervolgens de commandopost van de provoostdienst in de woning van de heer Dethier aan de Rue du Glacis 7.  Hier lost hij Kapitein Leveaux af die tot dan het commando had over het kleine detachement Rijkswachters bij het III/LK.

Compagnie Tongeren

District Tongeren/Cie Tongeren

• Brigade Tongeren. Ook de Brigade Tongeren had de opdracht om de grensposten op de Belgisch-Nederlandse grens te versterken. Zo werden Rijkswachters en Aanvullende Rijkswachters toegevoegd aan de meeste detachementen van het Bataljon Grenswielrijders Limburg die de grensovergangen tussen België en Nederland bewaakten. Bij het detachement van Sgt Crauwels aan de brug van Vroenhoven was de Wachtmeester Jean Ignoul van wacht toen het alarm iets na middernacht afgekondigd werd. Hij bevond zich op de brug van Vroenhoven toen hij de zweefvliegtuigen zag neerkomen nabij de brug. Initieel dacht men dat de vliegtuigen een noodlanding uitvoerden nadat ze door de Nederlandse luchtafweer werden beschoten. Hij loopt op het dichtstbijzijnde toestel af om de bemanning aan te houden maar wanneer hij bij het zweefvliegtuig komt wordt hij onmiddellijk neergeschoten. Zwaar gewond kan hij zich nog tot bij de bunker M slepen en wordt er door de bemanning in veiligheid gebracht. Hij komt om wanneer de Duitsers een holle lading tegen de deur van de bunker tot ontploffing brengen. De explosie kost ook het leven aan Sgt Crauwels en de Korporaal De Spiegelaere van de Limburgse Grenswielrijders alsook aan een soldaat van het 18de Linieregiment (18Li).

• Brigade Kanne. Wanneer de brug over het Albertkanaal te Kanne wordt opgeblazen komen de hulprijkswachters Guillaume Vrijens en Jean Paquet vast te zitten op de oostelijke oever van het Albertkanaal. Ze vervoegen een groepje van de 3Cie van het 21ste Bataljon Genie (21Gn) dat wordt aangevoerd door Sgt Puissant en wordt aangevuld met Soldaat Harie Bovens, een verlofganger van het 14de Linieregiment (14Li). Ze proberen het kanaal te naderen maar worden vanaf de overkant onder vuur genomen. De manschappen nemen dekking in de kelders van het notariaat van de notaris Delvoie. Sgt Puissant en de Korporaal Walbrecq trekken er vervolgens op uit om het bootje te zoeken dat werd achtergelaten om achterblijvers toe te laten het kanaal over te steken. Wanneer ze de schuilplaats bereiken valt het duo onder vijandelijk vuur waarbij Sgt Puissant zwaar gewond raakt en achtergelaten wordt in de tuin van een woning. De sloep lag er, …maar aan de overzijde van het kanaal. De groep beslist dan maar om met een witte vlag naar de half vernielde brug van Kanne toe te stappen. Ze worden nog op de oostelijke oever krijgsgevangen genomen en via de vernielde brug naar de overkant geloodst. Eens aan de overkant worden ze naar een verzamelplaats voor krijgsgevangenen op de Tiendeberg gebracht waar zich reeds een 84 tal militairen bevonden waaronder de rijkswachter Gerard Nijs en de hulprijkswachters Gerard Mengels en Jean Janssens eveneens van de Brigade Kanne. Ondanks de nodige markeringen worden de Belgische krijgsgevangenen gebombardeerd door een Duitse (TBC) tweedekker. Hierbij laten 24 Belgen (vermoedelijk ook Wachtmeester Pelckmans, brigadecommandant van Kanne – TBC) en drie Duitsers het leven [4].

District Genk/Cie Tongeren
Lt Vanoppen, districtscommandant van Genk, gaat op 10 mei over tot de aanhouding van alle Duitsers die tewerkgesteld zijn in de Genkse koolmijnen. Om 19u00 wordt het District Genk op bevel van de Groepscommandant Hasselt ontruimd en steekt via de brug van Diepenbeek het Albertkanaal over om een kantonnement in Diest op te zoeken. 

Groep Namen

Compagnie Aarlen
De districten van de Compagnie Aarlen (Aarlen, Bastenaken en Neufchâteau) krijgen op 10 mei al de opdracht om te hergroeperen te Philippeville. Op 12 mei wordt een detachement gevormd van een veertigtal rijkswachters dat bevolen zal worden door Kapitein-commandant Res Henri De Clippeleir, voormalig districtcommandant van Aarlen. Cdt De Clippeleir stelt het detachement ter beschikking van het Franse XIème Corps d’Armée (XI (FRA) CA) waar ze aangehecht worden aan de prévôté van dit legerkorps. De rijkswachters zullen met het XI (FRA) CA richting Frankrijk terugtrekken.

Groep Brugge
Kapitein-commandant Vanderkam, groepscommandant van de Groep Brugge wordt bij de aanvang van de oorlog aangeduid als provoost van het Iste Legerkorps (I/LK) (TBC)

Compagnie Kortrijk
De 48-jarige Kapitein-commandant Jozef Pieteraerents, bevelhebber van de Compagnie Kortrijk verneemt het nieuws van de algemene mobilisatie van de commandant van de Groep Brugge, Kapitein-commandant Vanderkam. Pieteraerents blijft voorlopig op post te Kortrijk maar krijgt te horen dat hij is aangeduid als provoost van het VIde Legerkorps (VI/LK). Het provoostschap van het VI/LK zal geactiveerd worden in de Gentse Leopoldkazerne. De slagorde van het detachement dat onder de leiding van Cdt Pieteraerents komt te staan voorziet in een effectief van 32 Rijkswachters.

Groep Bergen

Compagnie Bergen

District Doornik/Cie Bergen
Het district wordt om 06u00 door het VIde Legerkorps (VI/LK) op de hoogte gebracht dat Franse en Britse troepen de toelating hebben verkregen om de Frans-Belgische grens over te steken. De brigades van het district beginnen onmiddellijk met het monitoren van de passage van vreemde troepen door hun grondgebied. De informatie wordt doorgegeven aan de Staf van het 4de Regiment Jagers te Voet (4J) die zich te Ronse bevindt [5]. Om 10u15 meldt het District Doornik de noodlanding van een Brits vliegtuig te Jonquoi een gehucht van Escanaffle. De Brigade van Péruwelz meldt om 10u37 de passage van een tiental Franse tanks en een twintigtal motorrijders met zijspan aan de grenspost van Bon-Secours. Zij begeven zich richting Blaton. Om 10u48 meldt de Brigade van Leers-Nord de doortocht van drie Britse rupsvoertuigen en een tiental motorrijwielen te Néchin die zich vervolgens naar Doornik begeven. De Brigade van Hertain laat om 10u55 weten dat een Britse generaal gestopt is bij de grenspost met de vraag waar het Groot-Hoofdkwartier (GHK) zich bevindt. Hij wordt gevolgd door een verkenningsploeg die de weg Pecq – Celles – Escanaffle – Oudenaarde – Aalst – Brussel moet jalloneren. Vanaf 13u00 passeert een onafgebroken colonne van lichte voertuigen, pantserwagens en tanks de grenspost van Hertain. De troepenbewegingen langs de grens zijn nu pas goed op gang gekomen. De brigades van Templeuve, Rumes, Rongy en Péruwelz geven onafgebroken berichten door betreffende de doorgang van Franse en Britse colonnes.

Om 16u15 maakt het District Doornik melding van een luchtgevecht tussen Britse en Duitse vliegtuigen boven Doornik. Hierbij wordt een Duits vliegtuig neergehaald dat een noodlanding maakt te Péronnes-lez-Antoing . De Brigade van Antoing begeeft zich ter plaatse en arresteert twee vliegeniers. In het wrak bevindt zich nog een gewonde en een gesneuvelde Duitse piloot. De gewonde wordt verzorgd door het Rode Kruis [6]. Het District van Doornik krijgt het bevel om de gevangen genomen bemanning onmiddellijk onder bewaking over te brengen naar het HK van het VI/LK in de Lyceumstraat te Sint-Gillis.  

Groep Hasselt

Compagnie Hasselt

District Bree/Cie Hasselt

• Brigade Bree en Overpelt
  Beide brigades plooien zich op 11 mei terug op Brussel. Hier worden ze doorgestuurd naar Noord-Frankrijk. Wie ze daartoe de opdracht gegeven heeft en waarom is nog onduidelijk maar op 21 mei bevinden zij zich in Boulogne. Op dat ogenblik is de terugtochtweg naar het zuiden van Frankrijk reeds afgesloten door de inname van Abbeville door de Duitsers. In Boulogne krijgen zij de opdracht van Luitenant-generaal ridder Van Strydonck de Burkel, commandant van de 1ste Militaire Circonscriptie, om aan boord te gaan van een schip die Britse troepen repatrieert naar Engeland. Op 22 mei komt deze groep rijkswachters, een 25 man sterk, al toe in Dover. Van hier uit worden ze doorgestuurd naar Londen waar ze op 23 mei aankomen. Zij zullen de kern vormen van de Provoostdienst van de Belgische troepen in Engeland. Op 24 mei krijgen ze de belangrijke opdracht om een geldtransport ter waarde van 250 miljoen Belgische frank in goud en bankbiljetten van Plymouth naar Londen te escorteren. Het geld behoorde toe aan de Nationale Bank en werd door een schip van het Marinekorps naar Plymouth gebracht. De opdracht wordt succesvol volbracht op 26 mei.

District Hasselt/Cie Hasselt

• Brigade Eggetingen
  Wanneer ter hoogte van Eggetingen (Kortessem) op 11 mei omstreeks 08u00 een Duitse vliegtuig vijf bommen lost op colonnes vluchtende militairen, die zich langs de steenweg Tongeren – Hasselt (N20) naar het westen begeven, missen de bommen hun doel. De bommen komen terecht in de buurt van de Rijkswachtpost van Eggetingen waar de Brigadecommandant, Opperwachtmeester Louis Claeskens, samen met de twee hulprijkswachters August Awouters en Hendrik Ramaekers naar buiten stormen om dekking te zoeken in hun zelf gegraven schuilplaats. Eén bominslag velt de drie rijkswachters, Opperwachtmeester Claeskens en Hulprijkswachter Hendrik Ramaekers werden op slag gedood, Hulprijkswachter August Awouters werd nog naar Zammelen gebracht waar hij één dag later overleed aan zijn verwondingen [7].

Compagnie Tongeren
Cdt Alfred Frayman wordt aangeduid om de Provoostdienst van het III/LK te versterken. Hij komt in de loop van de dag toe in het HK van het III/LK waar hij zijn Groepscommandant Maj Coppenolle aantreft. Cdt Frayman wordt onmiddellijk als adjunct van Majoor Coppenolle aangesteld.

District Genk/Cie Tongeren
Lt Vanoppen verlaat Diest rond 20u00 om zich naar Brussel te begeven waar hij tegen middernacht toekomt.

Groep Hasselt

Compagnie Tongeren

District Genk/Cie Tongeren
De Staf van District Genk krijgt de opdracht van de 1ste Militaire Circonscriptie om te Zaventem een verzamelcentrum voor geïsoleerde militairen op te richten. Het betreft voortvluchtige militairen die contact met hun eenheid verloren hebben en militairen die pas onder de wapens werden geroepen na 10 mei en die er nog niet in geslaagd zijn hun eenheid te vervoegen. Deze opdracht zal uitgevoerd worden van 12 tot 16 mei. Lt Vanoppen wordt voor die opdracht bijgestaan door Lt Rathé. In die periode wordt een duizendtal militairen opgevangen en doorgestuurd naar verzamelcentra in West-Vlaanderen.

Groep Luik

Compagnie Seraing
Kapitein-commandant Lambert, compagniecommandant van de Compagnie Seraing komt, na de evacuatie van zij compagnie uit Luik, met een tiental rijkswachters het provoostschap van het VIde Legerkorps (VI/LK) versterken. Het detachement wordt onder bevel geplaatst van Cdt Pieteraerents.

Groep Hasselt

Compagnie Tongeren

District Genk/Cie Tongeren

• Brigade Genk
  Enkele geëvacueerde Rijkswachters van de Brigade Genk worden samen met een vijftigtal Rijkswachters uit de hoofdstad naar Antwerpen gestuurd om de 2de Militaire Circonscriptie, die zelf over geen troepen meer beschikt, te versterken.

Detachement De Clippeleir in Frankrijk
Het detachement De Clippeleir trekt samen met het XI (FRA) CA naar het Zuiden via Froidchapelle, Wignehies en St-Quentin. Tijdens de afmars geraakt het detachement versnippert en enkele elementen worden door de Duitsers ingehaald. Zo wordt de Brigade van Les Bulles (district Neufchâteau) onder leiding van Adjudant Lamouline op 18 mei gevangen genomen te Le Cateau (departement du Nord). Cdt De Clippeleir probeert zijn mannen op 18 en 19 mei te hergroeperen door ze richting Rouen uit te sturen waar ze uiteindelijk terecht komen in de kazerne Talladier. Gedurende een vijftiental dagen helpen ze er het Centre de Regroupement die geïsoleerde Belgische militairen opvangt en doorstuurt naar Poitiers.

Staf/Rijkswacht
De in ons land overgebleven Rijkswachters uit de geëvacueerde brigades en staven, worden in drie fracties verdeeld.  Een detachement van 500 Rijkswachters moet samengesteld worden voor het Hergroeperingscentrum voor Afgezonderden van het Leger.  Daarnaast moet al elk van de 8 legerkorpsen telkens 100 bijkomende Rijkswachters toegewezen worden.  De resterende manschappen worden toegevoegd aan de Territoriale Dienst van de Legerzone (STZA).  Ook de staf van de Rijkswacht zal vanaf nu aangestuurd worden door de STZA.  Luitenant-generaal Van Gool moet zich installeren te Alveringem.

Territoriale Rijkswacht in Frankrijk
Naar Frankrijk gevluchte rijkswachters uit districten die door de vijand werden ingenomen, worden doorgestuurd naar Poitiers waar zich de Belgische regering bevindt. In totaal komen 303 rijkswachters in Poitiers terecht. Het betreft 6 officieren, 74 keuronderofficieren en 221 manschappen. Naast de 303 rijkswachters worden ook nog eens 400 hulprijkswachters naar Frankrijk doorgestuurd. Naarmate de rijkswachters toekomen in Poitiers worden ze in vier groepen ingedeeld.

• Een eerste groep, bestaande uit 60 rijkswachters en 80 hulprijkswachters, wordt naar Montpellier gestuurd om er vanaf 1 juni de provoostdienst van het HK/TRI te vormen. De groep Montpellier wordt gekazerneerd in de kazerne Joffre in Montpellier en staat initieel onder bevel van Adjudant Mélis tot wanneer hij wordt afgelost door Luitenant Nicolas voormalig districtcommandant van Bastogne.
• Een tweede detachement wordt op 12 juni naar Malestroit in Bretagne gestuurd om er de provoostdienst van de 7de Infanteriedivisie (7Div) te vormen. De voormalige provoostdienst van de 7Div werd ten noorden van de Somme nagenoeg integraal krijgsgevangen genomen toen ze er het verkeer in goede banen probeerden te leiden. Deze groep van ongeveer 50 rijkswachters staat onder bevel van Adjudant 1ste klas Merveille, oud-brigadecommandant van de Aarlen. Hij wordt de nieuwe Provoost van de 7Div.
• Een derde detachement van ongeveer 70 manschappen blijft te Poitiers en beschermt de Minister van Landsverdediging tijdens diens verplaatsingen in Frankrijk.
• De resterende rijkswachters worden naar het “Centre de recueil de la Gendarmerie” in de Rue Marie Magnée nr 11 te Toulouse gestuurd. Dit centrum staat onder bevel van Kapitein-commandant De Clippeleir. De rijkswachters die zich in Montpellier en Toulouse bevinden worden opgedeeld in groepjes van twee of meer man versterkt met enkele hulprijkswachters en uitgestuurd naar de verschillende kantonnementen van de VOC’s om er de Gerechtelijke Dienst te verzekeren.

Staf/Rijkswacht
Na de Duitse doorstoot tot Abbeville aan de Atlantische kust zijn de geallieerde legers in Noord-Frankrijk en Vlaanderen geheel omsingeld. Het geallieerde oppercommando heeft op 21 mei tijdens de Conferentie van Ieper besloten om de Schelde-linie op te geven. Hierop bepaalt de Belgische legerleiding tijdens de ochtend van 22 mei dat onze strijdkrachten niet zoals afgesproken zullen terugtrekken naar de Ijzer, maar stand zullen houden langsheen de Leie en het Afleidingskanaal van de Leie.  Deze terugtocht zal in twee fases gebeuren.  Tijdens de nacht van 22 op 23 mei zal het zuidelijke front teruggebracht.  Het Kanaal Gent-Terneuzen zal dan bezet blijven tot de nacht van 23 op 24 mei, in hoofdzaak om het belangrijke legerdepot van Eeklo te kunnen evacueren.

Staf/Rijkswacht
Luitenant-generaal Van Gool ontvangt een bevel van de Directie van de Diensten van het Achtergebied om alle beschikbare Rijkwsachters samen te brengen te Varsenare en Sint-Michiels om deze hier ter beschikking te plaatsen van het Groot Hooofdkwartier.  Alleen het detachement van ongeveer 550 Rijkwachters van het Hegroeperingscentrum voor Afgezonderden van het Leger, en de detachementen in De Panne, Oostende, Brugge en het Kamp van Lombardsijde moeten op post blijven.

Staf/Rijkswacht
Luitenant-generaal Van Gool meldt dat hij 1 hogere officier, 7 lagere officieren, 2 adjudanten en 480 overige en manschappen weten te verzamelen heeft.  De overige elementen van de Territoriale Rijkswacht zijn als volgt verdeeld:

• Kamp van Lombardsijde: 1 officier en 36 manschappen
• De Panne: 2 officieren en 115 manschappen
• Oostende: 2 officieren en 150 manschappen
• Brugge: 1 officier en 134 manschappen
• Torhout: 2 officieren en 125 manschappen
• Veurne: 1 officier en 64 manschappen
• Directie voor Aan- en Afvoer bij het Leger: 1 officier en 60 manschappen

Het merendeel van de Rijkswachters wordt na de Belgische overgave vrij snel weer aan het werk gesteld. Op 5 juni 1940 vaardigt de bezetter een richtlijn uit om krijgsgevangenen van een ganse reeks beroepscategorieën vrij te laten, waaronder ook de ordediensten. Tijdens de bezetting voert de Rijkswacht in ons land alleen taken van administratieve en gerechtelijke politie uit en vervult geen militaire rol meer.

1. “Le Service de Surveillance et de Renseignements aux Frontières (SSRF) de l’entre-deux-guerres à la campagne des 18 jours”, Pascal Pirot, mémoire de fin d’études défendu en janvier 2010 à l’Université de Liège en vue de l’obtention du grade de Master en Histoire. “En effet, un projet théorique de remise sur pied du S.S.R.F. reprend vigueur dans les années 1930. Relativement mieux préparé et organisé dès le temps de paix (retrait des douaniers du service, meilleure coordination avec le réseau de surveillance de l’armée), il fonctionne plusieurs mois à partir de la mobilisation de l’armée belge en septembre 1939. Dans le contexte de la « neutralité choisie », le périmètre sur lequel le S.S.R.F. est effectivement en place est considérablement étendu : frontière française, allemande, luxembourgeoise, moins rigoureusement la frontière des Pays-Bas, sont concernées.
2. De Wilde Maurice, 1985, uitgeverij Peckmans, Kapellen. “België in de Tweede Wereldoorlog, Deel V: De collaboratie p.37. [On line beschikbaar]: http://www.dbnl.org/tekst/wild022belg02_01/wild022belg02_01_0003.php [Laatst geraadpleegd op 3 februari 2023]. De modus operandus van de Duitsers bij de aanval op de rijkswachtkazerne van Sankt-Vith doet vermoeden dat dit het werk is van het Baulehr Bataljon zur besonderen Verwendung 800 (oftewel zbV 800 “Brandenburg”). Naar Duitsland gedeserteerde Nederlandse en Belgische militairen met nazi-sympathieën werden praktisch allen ingedeeld in het Brandenburger Bataljon en kregen te Spandau samen met vrijwilligers uit Sudetenland en Opper-Silezië een speciale genie-opleiding met de allermodernste wapens. Daar werd hun kennis van de Belgische en Nederlandse verdedigingsstellingen door het Duitse leger ten nutte gemaakt. Een gelijkaardige tactiek werd toegepast bij de overigens mislukte aanval op de Maasbruggen te Maastricht, op de Maasbrug te Maaseik en op de alarmposten aan de spoorwegviaducten van Butgenbach en  Weywertz, beiden bemand door elementen van het 4de Regiment Karabiniers-Wielrijders (4Cy). Bij de raids in de oostkantons droegen de Duitsers burgerkledij boven hun uniform, bij de aanval op de Maasbruggen droegen de Duitsers uniformen van de Nederlandse Marechaussee.
3. Ligging van de voormalige rijkswachtkazerne langs de Jekerstraat te Kanne [On Line beschikbaar]:https://www.google.com/maps/@50.8088685,5.671434,3a,75y,52.44h,92.04t/data=!3m7!1e1!3m5!1sk6BhCVhefJeVBFAj-LPw8g!2e0!6shttps:%2F%2Fstreetviewpixels-pa.googleapis.com%2Fv1%2Fthumbnail%3Fpanoid%3Dk6BhCVhefJeVBFAj-LPw8g%26cb_client%3Dmaps_sv.tactile.gps%26w%3D203%26h%3D100%26yaw%3D48.57178%26pitch%3D0%26thumbfov%3D100!7i13312!8i6656  [Laatst geraadpleegd 3 februari 2023]
4. De eerste dag van de Tweede Wereldoorlog in Kanne, 28 Apr 2015, Heemkundige kring Kanne [On line beschkbaar]:  http://heemkundekanne.be/vers-van-de-pers/de-eerste-dag-van-de-tweede-wereldoorlog-in-kanne-2/ [Laatst geraadpleegd 22 oktober 2018].
5. Gedetailleerd getypt verslag opgesteld in het Frans op 30 maart 1946 door Kolonel SBH Dengis, regimentscommandant van 4J. Het verslag betreft de periode van 1 september 1939 tot 29 mei 1940. Het verslag bevindt zich in het dossier van 4J bij de Sectie Classified Archives, Algemene Dienst Inlichting en Veiligheid (ADIV), Ministerie van Defensie.
6. Het gaat vermoedelijk over de bemanning van een Heinkel H111-H van de Iste Gruppe/Lehrgeschwader 1 (I/LG1) die een noodlanding maakte bij Péronne. Hans Hermann Thiessen was de piloot die samen met onderofficier Johan Meyer krijgesgevangen werd genomen. Onderofficier telegrafist Heinrich Funke was vermoedelijk de gewonde militair die later aan zijn verwondingen overleed te Brussel en begraven werd te Lommel (graf 255 rij 27). Over de gesneuvelde militair bestaat nog enige onduidelijkheid. Hij ligt begraven te Lommel (graf 416 rij 27). Volgens de gegevens van de militaire begraafplaats zou het gaan om een zekere “Schönherr” terwijl andere bronnen Hans Schneider vermelden (verder onderzoek moet uitsluitsel geven). Het vliegtuig had als opdracht de Franse en Britse troepenverplaatsingen tussen Lille en de Belgische grens te bombarderen. Het toestel werd door Britse jachtvliegtuigen neergehaald. “Einsatz gegen Truppenbewegungen in Belgien, Luftkampf Brit. Jäger Raum Lille, Notlandung bei Peronnes-les-Antoign” Achtergrondinformatie [On Line beschikbaar]: http://forum.12oclockhigh.net/archive/index.php?t-4905.html [Laatst geraadpleegd 16 april 2023].
7. Kortessem, een klein dorp tijdens de oorlog van 1940 – 1945, heemkundige kring Kortessem, 1994
8. België in de Tweede Wereldoorlog, deel 10 blz 55, Prof Dr Luc De Vos [on line beschikbaar]: http://www.dbnl.org/tekst/vos_066belg01_01/vos_066belg01_01_0005.php  [Laatst geraadpleegd 3 februari 2023].
9. Graf WM Jean Ignoul op de oude begraafplaats van Maastricht (NDL). [On line beschkbaar] http://www.maastrichtsegevelstenen.nl [Laatst geraadpleegd 3 februari 2023].
10. L’armée belge de France en 1940, p. 319, door Jean Jamart Col BEM Hre, uitgeverij Schmitz, Bastogne, 1994.
11. Bikar, A., 1986, Le 10 mai 1940 dans la région de Saint-Vith, entre la frontière allemande et les positions du 3e Régiment de Chasseurs Ardennais. Revue belge d’histoire militaire, vol. IX/1986, pp. 511-540; vol. XII/1986, pp. 589-624.
12. Van Geet, W., 1985, De Rijkswacht tijdens de bezetting 1940-1945, Antwerpen: De Nederlandsche Boekhandel.
13. Bikar, A., Mai 1940: Kuechelscheid, un poste de gendarmerie, Revue de la Gendarmerie, 1973(2), pp. 17-28.