Militaire doden en gewonden

Bij gebrek aan nauwkeurige en volledige gegevens is het niet eenvoudig om de ellende van de Achttiendaagse Veldtocht zomaar in een reeks cijfertjes te vertalen. Toch wordt er aan de hand van de bestanden van het Sectie Classified Archives, Algemene Dienst Inlichting en Veiligheid, Ministerie van Defensie van Defensie en het War Heritage Institute geschat dat de veldtocht ons leger zo’n 7.000 dodelijke slachtoffers kostte.  Daarnaast wordt het aantal gewonde militairen op ongeveer 55.000 bepaald.

De gegevens van zo’n 6.600 gesneuvelden staan op deze website.  Waar mogelijk, worden de slachtoffers per eenheid weergegeven op de desbetreffende pagina.  Van een aantal overleden militairen is het tot op heden nog niet gelukt om de eenheid te bepalen.  Het gaat om de volgende personen.  Deze lijst bevat overlijdens tot  9 september 1940; de datum waarop de allerlaatste trein met naar Frankrijk geëvacueerde militairen terugkeerde naar ons land:

De Belgische krijgsgevangenen

Gevangennames tijdens de veldtocht

Verschillende auteurs schatten het aantal Belgische militairen dat tijdens de Veldtocht gevangen genomen werd op ongeveer 50.000. Hieronder vallen de volgende collectieve overgaven:

• 10 en 11 mei: 7de infanteriedivisie en ondersteunende formaties in de sector Briegden-Lixhe van het Albertkanaal: +/- 7.000 gevangenen
• 13 mei: 14de infanteriedivisie in de sector Beringen-Hasselt van het Albertkanaal: +/- 5.000 gevangenen
• 18 mei: IIde bataljon 2de Regiment Jagers te Voet in de regio Beigem-Merchtem: +/- 800 militairen
• 23 mei: 16de infanteriedivisie in de Gentse binnenstad: +/- 6.000 gevangenen
• 24 mei: 2de Linie en 23ste Linie in de sector Ronsele van het Afleidingskanaal van de Leie: +/- 1.000 gevangenen
• 25 mei: 4de infanteriedivisie in de sector Meigem van het Afleidingskanaal van de Leie: +/- 7.000 militairen
• 26 mei: de rest van het 23ste Linie Regiment in de ondersector Oostwinkel: +/- 2.000 gevangenen

Wie tijdens de campagne gevangen genomen werd, werd doorgaans onmiddellijk naar Duitsland op transport gezet.

Gevangenname bij de capitulatie

De rest van het veldleger werd op 28 mei als krijgsgevangen beschouwd. Tijdens de eerste dagen na de capitulatie hadden talrijke eenheden weinig of geen contact met de Duitse militaire overheid. De bezetter had immers nog een oorlog tegen Groot-Brittannië en Frankrijk te voeren en had aanvankelijk tijd noch middelen om tot de algehele gevangenname over te gaan. Bovendien maakte de vijand vlot gebruik van de bereidwilligheid van het Belgische leger om de troepen op georganiseerde wijze in hun kantonnementen samen te houden. Dit gebeurde al dan niet met valse geruchten van een snelle vrijlating.

Tijdens de eerste twee weken na 28 mei werd een aanzienlijk gedeelte van het leger door de bezetter gedemobiliseerd. Een ander deel trok er op eigen initiatief, of soms met toestemming van de militaire chefs, van onder en ging gewoon naar huis. Men schat dat om en bij de 150.000 militairen tijdens de eerste dagen na de capitulatie het leger verlieten. Hierbij valt echter een duidelijk onderscheid te maken tussen reservisten en beroepsmilitairen. Terwijl heel wat miliciens en reservekaders huiswaarts mochten keren, wachtte daarentegen de krijgsgevangenschap voor het gros van de actieve officieren. De talrijke uitzonderingen bevestigen echter deze regel.

Reeds op 5 juni 1940 vaardigde de Duitse overheid een richtlijn uit om de Vlaamse miliciens en bepaalde beroepscategorieën onder de Waalse miliciens naar huis te laten gaan. Deze richtlijn werd al evenmin consequent uitgevoerd en tienduizenden Vlaamse miliciens belandden toch nog voor enige maanden in Duitsland. Wie wel naar huis mocht, kreeg in regel een demobilisatiebewijs mee.

Naarmate het proces van de gevangenname vorderde, werden de eenheden van hun bewapening, uitrusting en voertuigen ontdaan en het binnenland ingestuurd. Vaak werden die colonnes niet of minimaal begeleid door Duitse bewakers. Troep en officieren werden vervolgens van elkaar gescheiden.

Het overgrote deel van het Belgische officierenkader werd op en om de Polygoon te Brasschaat samengebracht. Ook hier was de Duitse bewaking minimaal en mochten de officieren vrij beschikken. Talrijke officieren kozen voor het comfort van een degelijk bed in een van de talrijke verlaten woningen van de gemeente. Wie geld had, ging te Brasschaat of Merksem op restaurant of nam ‘s avonds de tram tot in Antwerpen. Vele officieren van het reserve- en actieve kader kozen er in die periode voor om naar huis terug te keren en ontkwamen zo aan de krijgsgevangenschap. Er wordt geschat dat medio juni nog een 3.500 officieren te Brasschaat aanwezig waren.

In het kamp van Brasschaat was ook een bijzonder grote verzamelplaats voor onderofficieren en troep. Die werd wel bewaakt, maar ook hier zijn vele gevallen bekend van militairen die zich aan de Duitse aandacht wisten te onttrekken om naar huis te gaan.

Het transport naar Duitsland verliep voor de meesten per trein. Enkele duizenden militairen zouden per binnenschip over Nederlandse wateren getransporteerd worden.

Het Belgisch leger in Frankrijk

De ongeveer 200.000 soldaten die tijdens de veldtocht tijdig waren geëvacueerd naar Frankrijk zouden nog tot het eind van de zomer doelloos in de Midi verblijven. De Belgische regering vluchtte na de Franse capitulatie medio juni naar Londen en liet de restanten van ons leger aan zijn lot over. Met de hulp van het Rode Kruis en de Duitse bezettingsmacht werd bijna iedereen in augustus en september 1940 gerepatrieerd. De meesten mochten naar huis. Naar schatting 25.000 militairen werden echter zonder omwegen naar de krijgsgevangenenkampen doorgestuurd.

Vijf jaar prikkeldraad voor sommigen

in een telling van de Dienst der Krijgsgevangenen 1940-1945 schat het Ministerie van Landsverdediging dat ongeveer 225.000 militairen ook daadwerkelijk krijgsgevangenen werden, waaronder 145.000 Vlamingen en 80.000 Walen en Franstalige Brusselaars.  Gillet (1989) houdt het aantal lager en acht dat uiteindelijk zo’n 150.000 militairen in Duitse krijgsgevangenkampen zouden belanden. 

Tussen juli 1940 en maart 1941 stuurden de Duitsers de meeste Vlaamse overgebleven reservisten van de krijgsgevangenkampen terug naar huis. Dit gebeurde in het kader van de Flamenpolitik waarbij reeds in januari 1940 door het naziregime was bepaald dat bij een inval van België de Waalse en Vlaamse krijgsgevangenen van elkaar zouden gescheiden worden en deze laatste omwille van economische en politieke belangen een voorkeursbehandeling zouden genieten.   Nederlandstalige Brusselaars zouden daarbij ook als Vlaming aanzien worden.  Wie geluk had en in die periode als Vlaming werd geïdentificeerd, omdat hij dat werkelijk was of veinsde te zijn, kon terug aan de slag in ons land.  Tussen augustus 1940 en februari 1941 gebeurde dit via een groot repatriëringscentrum in Antwerpen van het Rode Kruis.  Die telde zelf ongeveer 106.000 teruggekeerde Vlamingen.  Rekening houdend met de vroege en late terugkeerders ligt dit aantal allicht rond de 140.000.

Tienduizenden beroepssoldaten en Waalse dienstplichtigen bleven achter het Duitse prikkeldraad. Onderofficieren en troep moesten tegen hun wil dwangarbeid verrichten in fabrieken en boerderijen doorheen gans Duitsland. Alleen officieren waren vrijgesteld van arbeid. De ontbering die de gevangenen te beurt viel, zou nog talrijke slachtoffers kosten.

Na maart 1941 werden in regel alleen nog zieken teruggebracht naar ons land.  Dit gebeurde voor 13.476 krijgsgevangenen.  Verder waren er nog 768 succesvolle ontsnappingen, 1.680 overlijdens in krijgsgevangenschap, en de speciale repatriëring van 142 officieren uit Oflag IIA te Luckenwalde.  Individuele repatriëringen door tussenkomst van enerzijds collaborerende organisaties en anderzijds het Office des Travaux de l’Armeé Démobilisée, oftewel OTAD, gebeurden ook.

Soms kwamen er ook nog Belgische krijgsgevangenen bij.  In januari 1943 werden 166 Belgische leden van het Franse vreemdelingenlegioen gevangen genomen in Tunesië.  En in 1944 werd een onbekend aantal krijgsgevangen officieren die in ons land onder toezicht leefden opnieuw overgebracht naar Duitse kampen.  Na de landing in Normandië in juni 1944 streden opnieuw Belgische grondtroepen tegen het Nazi regime en werden ook nog eens een aantal nieuwe krijgsgevangenen gemaakt.

Bij de val van het naziregime in 1945 zaten er nog zo’n 69.000 Belgische militairen in Duitse kampen.

1. Gillet, E. (1989) Histoire des sous-officiers et soldats belges prisonniers de guerre 1940-1945, Belgisch Tijdschrijft voor Militaire Geschiedenis, vol. XXVIII(3), pp.217-254.
2. Hautecler, G. (1970) De Belgische Krijgsgevangenen 1940-1945, Mededelingen van het Navorsings- en Studiecentrum voor de Geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog, nr2, pp. 34-37