Reglementaire benaming	Territoriale Wacht voor Luchtafweer Garde Territoriale Anti-aérienne | GTA
Type	Territoriale Luchtdoelartillerie
Ontdubbeld van	n.v.t.
Onderdeel van	Commando van de Luchtverdediging van het Grondgebied
Bevelhebber	Generaal-majoor Raoul Nonnon
Adjunct	Luitenant-kolonel Alfred Rosenbaum
Standplaats	Diverse Commandopost te Brussel
Samenstelling	Generale Staf
	Regionaal Commando Brussel (Luitenant-Kolonel SBH Maurice Rosa)	I Groep (Cdt Eugène Englebert)	1ste Batterij van 2 x C75 DTCA SF kanonnen (Cdt Alfred Plisnier) 2de Batterij van 2 x C75 DTCA SF kanonnen en 8 baragebalonnen (Lt J. Delhaye) 3de Batterij zonder kanonnen (Lt A. Theyskens)
		II Groep (Maj Henri Haesen)	4de Batterij van 4 x C94 DTCA Vickers en 2 x C40 DTCA Bofors kanonnen (Cdt Maurice Haubourdin) 5de Batterij van 4 x C94 DTCA Vickers en 2 x C40 DTCA Bofors kanonnen (Kapt H. Gilliard) 6de Batterij van 4 x C94 DTCA Vickers en 2 x C40 DTCA Bofors kanonnen (Cdt William Menschaert)
		III Groep (Maj Jacques Henrard)	13de Batterij van 6 x C40 DTCA Bofors kanonnen (Cdt Aloïs Schollen) 14de Batterij van 6 x C40 DTCA Bofors kanonnen (Cdt René De Dack) Batterij Zoeklichten en Depot van 12 x 150-3T.39 schijnwerpers (Lt J. Duvivier)
	Regionaal Commando Antwerpen-Gent (Groepering “G”) (Luitenant-kolonel Maurice Dewandre)	Groep Antwerpen (Maj Joseph Schoolmeesters)	7de Batterij van 6 x C40 DTCA Bofors kanonnen (Cdt Henri Docquier) 8ste Batterij van 4 x C40 DTCA Bofors kanonnen (Cdt Jules Aurousseau)
		Groep Gent (Maj Maurice Vandenberghe)	4de Batterij van 6 x C40 DTCA Bofors kanonnen (Kapt Georges Zwaenepoel)
	Regionaal Commando Luik (Groepering “D”) (Luitenant-kolonel Vincent Denil)	Groep Luik (Maj Arsène Scohy)	4de Batterij van 4 x C40 DTCA Bofors kanonnen (Cdt René Jamin) 5de Batterij van 4 x C40 DTCA Bofors kanonnen (Cdt Hilaire Léonard-Etienne)
		Groep Namen (Maj Victor Legrand)	1ste Batterij van 5 x C40 DTCA Bofors kanonnen (Cdt Victor Heulle)
		Groep Charleroi (Cdt Marcel Lekeu)	4de Batterij van 6 x C40 DTCA Bofors kanonnen (Cdt Fernand Boyasis)

Staf/GTA
In 1937 lanceert de overheid het plan om een territoriale luchtafweer op te richten ten einde de grote steden van ons land te voorzien van een eigen actieve bescherming tegen luchtaanvallen. Na een voorbereiding van twee jaar wordt in februari van 1939 de slagorde van de nieuwe Territoriale Wacht voor Luchtafweer (oftewel Garde Territoriale Anti-aérienne – GTA) op punt gesteld. De eenheden zullen bestaan uit een klein kader van actieve officieren van de artillerie, aangevuld met enerzijds reservekaders en reservisten en anderzijds soldaten die geen militieverplichtingen meer hebben en bereid zijn een dienstverbintenis van één jaar aan te gaan. De territoriale wacht gebruikt het principe van de lokale werving en vrijwel alle leden van de GTA zullen in hun thuisstad dienen. De uitbouw van de territoriale luchtafweer verloopt bijzonder langzaam. Op 10 mei 1940 zit men nog lang niet aan het geplande aantal luchtafweerkanonnen. De opleiding van de manschappen is pas tijdens het voorjaar van 1940 gestart.

Regionaal Commando Brussel
Alleen het Regionaal Commando Brussel (RCB) beschikt over een noemenswaardig arsenaal en is met uitzondering van de Iste Groep min of meer gevechtsklaar.

I/RCB
Kapitein-commandant Englebert heeft zijn Iste Groep slechts op 1 april 1940 kunnen activeren in de kazerne te Etterbeek en de stuksbemanningen zijn dan ook onervaren. Op 9 mei ontvangt de groep zijn eerste bewapening; vier C75 DTCA SF kanonnen genoeg voor het uitrusten van één batterij en om de training te starten.

• 1/I/RCB
  De 1ste Batterij (1/I/RCB), bevolen door Lt Van Hecke, is nog in volle opleiding op 9 mei en beschikt niet over luchtafweergeschut. De batterij heeft opdracht gekregen om op 15 mei vier C75 DTCA SF kanonnen over te nemen van de 33ste Batterij van XI/2DTCA die opgesteld staat in Etterbeek [7].
• 3/I/RCB
  Aan de vooravond van de oorlog bevindt de 3e Batterij (3/I/RCB) zich te Sterrebeek. Deze batterij bevolen door Lt Theyskens is nog bezig met zijn opleiding en beschikt nog niet over luchtafweerkanonnen. Lt Theyskens heeft echter het bevel gekregen om op 15 mei vier C75 DTCA SF kanonnen op te halen bij de 32ste Batterij van XI/2DTCA die zich in Moorsel nabij Tervuren bevindt [8].

III/RCB
Tijdens de mobilisatie beschikt deze groep over twee batterijen: de 13de Batterij die operationeel is met drie secties C40 kanonnen en een Batterij Instructie & Depot waar de opleiding van de manschappen nog aan de gang in.

Staf/GTA
Op 10 mei bevindt de Staf/GTA zich nog steeds te Brussel van waaruit de drie Regionale commando’s (Brussel, Antwerpen en Luik) worden bevolen.

Regionaal Commando Brussel
I/RCB
Op de eerste oorlogsdag geeft Cdt Englebert de batterijen van zijn groep opdracht zich naar Zellik en Groot-Bijgaarden te begeven waar de instructie zal worden opgestart. De batterijen die niet over voertuigen beschikken gaan over tot de in beslagname van vrachtwagens om zich naar Groot-Bijgaarden te kunnen verplaatsen.

II/RCB
De IIde Groep is ontplooid op drie vaste stellingen rond Brussel. De commandopost bevindt zich in de telefooncentrale van de RTT aan de Doverstraat te Anderlecht. De 4de Batterij staat te Koningslo, tussen Grimbergen en Vilvoorde. De 5de Batterij heeft zijn stellingen te Sint-Pieters-Leeuw en de 6de Batterij te Dielegem nabij Jette. De C40 kanonnen staan steeds bij het C94 geschut opgesteld om deze batterijen te verdedigen tegen aanvallen op lage hoogte. De IIde Groep heeft ook een tactische link met het 2DTCA dat verantwoordelijk is voor de luchtverdediging van de hoofdstad.

III/RCB
Bij het uitbreken van de oorlog wordt de IIIde Groep herschikt tot twee operationele batterijen (de 13Bij met drie secties en de 14Bij met twee secties) en een batterij zoeklichten. De ganse groep zal met voertuigen en geschut op de terreinen van het Kasteel van Bouchout te Meise verzamelen. De groep zal zijn materieel aanvullen met enkele camions en vuurmonden van de Technische Dienst van de Grondverdediging tegen Luchtvaartuigen. Er zijn onder meer twee Brossel zware artillerietrekkers voorhanden. De Batterij Zoeklichten van de IIIde Groep beschikt over twaalf 150-3T.39 zoeklichten en een aantal V20 akoestische luisterposten. Deze batterij zal na ontbinding van de Batterij Instructie & Depot de voorraden van de groep beheren en zal voortaan Batterij Zoeklichten en Depot heten.

Regionaal Commando Antwerpen
Groep Antwerpen/RCA
De schootsstellingen van de 5 secties van twee C40 Bofors L/60 kanonnen op 10 mei zijn als volgt:

• één sectie staat opgesteld te Burcht
• één sectie staat opgesteld aan het Noord Kasteel
• één sectie staat opgesteld voor de verdediging van petroleum tanks 1,5 km ten oosten van Burcht
• één sectie staat opgesteld aan de Herbouville kaai
• één sectie staat opgesteld te Sint-Anna op de linkeroever ter beveiliging van de westelijke tunneluitgangen van de grote en de kleine tunnels onder de Schelde.

Groep Gent/RCA
De groepering te Gent is nog in volle opleiding en beschikt slechts over een enkele batterij C40 kanonnen. Deze kanonnen staan opgesteld in drie secties van telkens twee vuurmonden:

• de 1ste sectie onder Luitenant Vanhotte te Gentbrugge
• de 2de sectie onder Onderluitenant De Spiegelaere aan de Sterre
• de 3de sectie onder Onderluitenant Goethals te Oostakker

Het geschut komt op de eerste oorlogsdag even in actie, maar krijgt ‘s avonds het bevel om onmiddellijk te stoppen met het opschieten van munitie uit de productiereeksen 11 tot en met 13. De granaten zijn immers defect. Bij gebrek aan overige munitie moet de batterij voorlopig alle acties staken.

Regionaal Commando Luik
Groep Luik/RCL
De vier secties C40 Bofors L/60 van de groep Luik staan als volgt opgesteld:

• één sectie staat opgesteld te Mabotte (Seraing)
• één sectie staat opgesteld nabij L’Oasis (Bressoux)
• één sectie staat opgesteld te Bernalmont (Thier-à-Liege)
• een sectie staat opgesteld te aan de Pont du Commerce (huidige Pont Albert I)

Van deze groep weten we alleen welke onderscheppingen de sectie C40 van Luitenant Collin, opgesteld te Bernalmont langs de Rue Jolivet, heeft uitgevoerd. Deze sectie komt rond 05u00 voor een eerste keer in actie en verschiet op de eerste oorlogsdag 196 granaten, waarbij drie Duitse toestellen geraakt worden. Twee vliegtuigen storten neer. Het lot van het laatste toestel is niet duidelijk.

Groep Namen/RCL
De drie secties C40 Bofors L/60 van de groep Namen beschikken samen over 5 vuurmonden en staan als volgt opgesteld:

• De 1ste sectie van Luitenant Dernoncourt heeft 2 kanonnen en staat opgesteld te Jambes ten westen van de spoorwegbrug (stadscentrum)
• De 2de sectie van Luitenant Hauteclain heeft eveneens 2 kanonnen en staat opgesteld ten oosten van de spoorwegbrug over de Maas (stadscentrum)
• De 3de sectie van Onderluitenant Mattart heeft slechts 1 vuurmond en staat opgesteld nabij het kerkhof van Bomel (quartier nord)

Majoor Legrand heeft zijn commandopost in de Leopoldkazerne van Namen en wordt hier bijgestaan door de Luitenanten De Bois en Brahy.

Groep Charleroi/RCL
De drie secties C40 Bofors L/60 van de groep Charleroi staan als volgt opgesteld:

• één sectie staat opgesteld aan de Vélodrome
• één sectie staat opgesteld aan de terril van Montignies-sur-Sambres
• één sectie staat opgesteld aan de watertoren van Mont-sur-Marchienne

Regionaal Commando Brussel
II/RCB

• De 4de Batterij ontvangt de twee zware artillerietrekkers van het merk Brossel van de IIIde Groep.

III/RCB
De groep beschikt nu over vijf operationele secties van telkens twee C40 kanonnen. De secties worden op het terrein ontplooid om de luchtverdediging rond te hoofdstad te versterken. Eén sectie vertrekt naar de Brusselse noordrand (locatie onbekend) een tweede vertrekt naar de zuidrand (Etterbeek). De overige drie secties worden te Veltem, Evere en Diegem ontplooid. De groep beschikt over onvoldoende transportmiddelen om de verplaatsingen in een keer uit te voeren en de beschikbare vrachtwagens en trekkers moeten verschillende keren over en weer rijden. De schijnwerpers en V20 luisterposten van de batterij Zoeklichten en Depot moeten naar Gent overgebracht worden en zullen er ter beschikking van het Regionaal Commando Antwerpen gesteld worden. De vrachtwagens moeten vervolgens naar Brussel terugkeren om de batterijen te gaan versterken om toch ten minste elk C40 kanon van een eigen trekker te voorzien. De beide Brossel trekkers worden te Koningslo overgedragen aan de 4de Batterij van IIde Groep.

Regionaal Commando Luik
Groep Luik/RCL
Ook deze groep krijgt het bevel om het vuren te staken en de lopen niet langer te verslijten met het verschieten van de defecte C40 munitie. Luitenant Collin stuurt een vrachtwagen naar de fabrieken van de Fabrique National omdat daar nog een reserveloop voor zijn kanonnen zou te verkrijgen zijn. Omstreeks 15u00 krijgt de groep het bevel tot de aftocht. De GTA zal de rest van het IIIde Legerkorps volgen en richting Namen terugtrekken. De initiële verzamelplaats wordt Moha nabij Hoei. De eenheden verlaten Luik vanaf 20u00.

Groep Namen/RCL
De Groep Namen heeft het vuren met de defecte munitie gestaakt maar het kwaad is al geschied. De eenheid beschikt niet over reservelopen maar doet een beroep op de 4Bij C40 van 1DTCA die eveneens in Namen is opgesteld. Later op de dag krijgt de Groep Namen reservelopen van de 4Bij C40.

Regionaal Commando Brussel
I/RCB

• 1/I/RCB
  Lt Van Hecke begeeft zich tegen de avond naar de 32/XI/2DTCA te Etterbeek om de overname van de vier kanonnen te regelen.
• 3/I/RCB
  Bij 3/I/RCB wordt te Sterrebeek overgegaan tot het laden van het materieel van de batterij in de vrachtwagens die de vorige dagen werden geconfisqueerd. Tegen de avond vertrekt de colonne naar Groot-Bijgaarden. Lt Michelet wordt met een detachement van 35 man uitgestuurd naar Moorsel ter voorbereiding van de overname van de artilleriestukken van 33/XI/2DTCA.

Regionaal Commando Luik
Groep Luik/RCL
De militairen trekken rond het eerste ochtendgloren door Moha en zetten onmiddellijk koers naar Namen. Majoor Legrand van de groep Namen laat de batterij van Luik doorsturen naar Bierwart en vervolgens Spy. De batterij verneemt dat Majoor Scoly van de Groep Luik zich te Isnes bevindt en kan daar opnieuw contact maken met zijn groepscommandant. De colonne krijgt het bevel om naar Lambusart door te rijden.

Groep Namen/RCL
De Leopoldkazerne te Namen wordt een eerste keer getroffen door Duitse vliegtuigbommen.  Enkele gebouwen, waaronder de ziekenstal van de paardenartsenijdienst, raken beschadigd.  De commandopost van Majoor Legrand verliest zijn telefoonverbindingen met de stellingen van de C40 kanonnen.  Legrand besluit omstreeks 16u00 om zich te verplaatsen naar het Provinciaal Centrum voor Inlichtingen en Alarmering (oftewel Centre Provincial du Renseignement et d’Alerte – CPRA) in de Rue Rogier.

Regionaal Commando Brussel
III/RCB
Majoor Henrard laat weten dat Luitenant Duvivier te Groot-Bijgaarden ter beschikking staat met een elektrogeengroep voor het opladen van de accu’s van de groep.
De sectie van Veltem meldt dat sinds het uitbreken van de oorlog 42 granaten verschoten werden. Er zouden maar liefst 11 vijandelijke toestellen neergehaald zijn.

Regionaal Commando Antwerpen
Groep Gent/RCA
Bij een bombardement op het Sint-Pietersstation vuurt de GTA op een overvliegend toestel. De Rijkswacht van Aalst meldt later dat hetzelfde vliegtuig in de buurt van de stad een gedwongen landing heeft moeten maken.

Regionaal Commando Luik
Groep Luik/RCL
De sectie van Luitenant Collin bereikt Lambusart en wacht hier verdere orders af. Tijdens de late namiddag verlaat de sectie via Pironchamps de omgeving van Charleroi om verder te rijden naar het westen.

Regionaal Commando Brussel
De commandopost van Luitenant-kolonel Rosa wordt naar Wolvertem verplaatst. De twee resterende groepen van het Regionaal Commando Brussel (II/RCB en III/RCB) worden nu samen met de staf van het Regionaal Commando Brussel in één groepering ondergebracht, de Groepering “R” (GpgR) onder bevel van LtKol Rosa. Zowel de IIde als IIIde Groep moeten voldoende vrachtwagens opeisen om vanaf nu autonoom te kunnen optreden in alle transporten. Per batterij C94 worden twaalf vrachtwagen voorzien. Elke sectie C40 dient vier vrachtwagens te verwerven. De Brossel en Ford trekkers worden hierbij niet meegeteld. De Batterij Zoeklichten en Depot van III/RCB wordt naar Varsenare gestuurd om zich bij de Iste Groep aan te hechten.

I/RCB
De groep krijgt het bevel Groot-Bijgaarden en Zellik te verlaten om uit te wijken naar Varsenare. Het reeds overgenomen geschut wordt achter gelaten en de voorziene overname van het materieel van de 32 en 33ste Batterij van XI/2DTCA wordt stop gezet. Cdt Englebert krijgt te horen dat zijn groep zal worden uitgerust met twaalf C75 DTCA M36 kanonnen die door de Technische Dienst van de Luchtafweer zullen geleverd worden bij aankomst op hun bestemming. De groep krijgt ook de sectie barrageballonnen toegewezen. De Iste Groep staat niet meer onder het bevel van het Regionaal Commando Brussel dat werd omgevormd tot de Groepering R, maar komt onder bevel van het 3de Regiment Grondverdediging tegen Luchtdoelen (3DTCA) en zal als onafhankelijk detachement (detachement Englebert) pogen het VOC/Aie in Frankrijk te bereiken [3].

• 1/I/RCB
  Lt Van Hecke wordt in Etterbeek verwittigd dat de overname van de verouderde kanonnen van de 32ste Batterij niet zal doorgaan. Hij moet onmiddellijk zijn batterij vervoegen om de verplaatsing naar Varsenare voor te bereiden.
• 3/I/RCB
  Lt Theyskens roept het detachement van Lt Michelet, die zich nog steeds in Moorsel bevindt, terug naar Groot-Bijgaarden en stelt twee gemotoriseerde colonnes en één colonne per fiets samen om de verplaatsing naar Varsenare uit te voeren.

II/RCB
De IIde Groep krijgt nieuwe bevelen. De 5de Batterij zal naar de bruggen over het Kanaal van Willebroek te ‘Het Sas’ en ‘Oxdonk’ gestuurd worden. De 6de Batterij moet dan weer het luchtruim boven de bruggen van ‘Kapelle-op-den-Bos’ en ‘Tisselt’ gaan bewaken. Het commando wil deze vitale bruggen bij de aftocht van de K.W. Stelling niet verloren zien gaan. De 4de Batterij blijft te ‘Koningslo’.

III/RCB
Het C40 geschut wordt aan het eind van de dag eveneens naar de kanaalzone gestuurd om het lage luchtruim te bewaken. Er wordt telkens één sectie ontplooid te Verbrande Brug, Het Sas, Oxdonk, Kapelle-op-den-Bos en Tisselt. De laatste sectie wordt naar het station van Opwijk gestuurd.

Regionaal Commando Luik
Groep Luik
Luitenant Collin krijgt het bevel om naar Schoonaarde te rijden. De tocht zal de ganse nacht in beslag nemen.

Groep Namen/RCL
Majoor Legrand verneemt van het commando van de Territoriale Luchtafweer dat hij bij een eventuele evacuatie uit Namen moet aansluiten bij de VIIIste Groep van het 1ste Regiment Grondverdediging tegen Luchtdoelen.  Deze eenheid vormt de luchtafweer van het VIIde Legerkorps.  Legrand moet zich naar de instructies van dit legerkorps schikken.  Om 16u00 krijgt hij van een stafofficier van het VII/LK het bevel om zijn troepen klaar te maken voor de aftocht.  De stukken worden uit stelling gehaald en klaargemaakt voor transport.  De ganse avond en nacht wordt op verdere instructies gewacht.

Groepering R
Het Groot Hoofdkwartier is bijzonder nerveus om het lot van de bruggen over het Kanaal van Willebroek. Elke luchtaanval dient zonder dralen gemeld te worden aan het opperbevel via de staf van de groepering. De groepen worden er aan herinnerd dat ze zich nu als mobiele eenheden dienen te beschouwen en alle overtollige uitrusting moeten weren van de vrachtwagen. Luitenant-kolonel Rosa zal zo snel mogelijk de nodige kaki verf laten uitdelen voor het herschilderen van de camions in militaire kleur. De motorwielrijders van de eenheden dienen onmiddellijk een vrijgeleide te krijgen om zich zonder belemmering te kunnen bewegen in de provincies Brabant en Antwerpen en op de as Brugge-Gent.

Regionaal Commando Antwerpen
Groep Gent/RCA
De 1ste Sectie wordt verplaatst naar Maldegem. De 3de Sectie trekt naar Wondelgem.

Regionaal Commando Luik
Groep Luik/RCL
Luitenant Collin bereikt Schoonaarde rond 04u00. De beide C40 kanonnen gaan er in stelling op de linkeroever van de Schelde om de brug op de baan naar Berlare te verdedigen.

Groep Namen/RCL
Majoor Legrand krijgt om 07u00 het bevel om uit Namen te vertrekken.  Zonder een precieze marsroute of bestemming op te geven, wordt alleen gestipuleerd om de Samber te volgen.  Legrand laat de voertuigen van de secties verzamelen in het stadscentrum en vertrekt via de stationsomgeving en de deelgemeente Saint-Servais.  Aan het Chateau des Quatre Seigneurs te Flawinne wordt halt gehouden omdat de 2de sectie al heel snel achterop geraakt is.  Van zodra iedereen weer samen is, besluit Legrand om naar Binche te laten rijden en onderweg op zoek te gaan naar nieuwe richtlijnen van de staf van het VIIde Legerkorps.  De eenheid doorkruist Charleroi en Anderlues en komt vervolgens vast te zitten in een onnoemelijke verkeersopstopping op de baan naar Binche.  Majoor Legrand stuurt de colonne voorop met het bevel om even voor Binche halt houden, terwijl hij terugkeert richting Charleroi, op zoek naar een stafofficier van het VII/LK die hem meer kan vertellen over het vervolg van de aftocht,  Deze zoektocht draait op niets uit en tot overmaat van ramp vindt de majoor slechts 6 van de 21 vrachtwagens terug op de aangeduide halteplaats.  De woede-uitbarsting van de majoor maakt een bijzonder grote indruk op de nog aanwezige militairen.  Majoor Legrand weet ook niet waar de colonne van de VIII/1DTCA zou zijn en besluit om zijn troepen te laten overnachten op de terreinen van het Chateau d’Epinois.  Bij de installatie wordt dan toch vernomen dat de staf van de VIII/1DTCA zich te Wangenies nabij Fleurus zou bevinden, zodat Luitenant De Bois en chauffeur Soldaat Warnier per auto uitgestuurd worden om contact proberen te maken.

Groepering R
Staf/GpgR
De aftocht van het veldleger van de K.W. Stelling naar het westen zal aan het eind van de dag starten. De groepering zal dan ook de kanaalzone verlaten. De eenheden moeten zich bij valavond over secundaire wegen via Merchtem en Aalst naar Gent begeven.
II/GpgR
De drie batterijen met C94 en C40 kanonnen verlaten Koningslo en het Kanaal van Willebroek aan het eind van de dag en verhuizen naar de omgeving van Mariakerke nabij Gent.

Detachement Englebert (I/RCB)
Vanuit Varsenare wordt een detachement naar Brugge gestuurd om er in de fabriek van La Brugeoise, Nicaise & Delcuve twaalf C75 DTCA Mod 36 kanonnen over te nemen van de Koninklijke Kanongieterij (ofterwel Fonderie Royale de Canons – FRC).

• 1/I/RCB
  De batterij gaat zijn vier kanonnen afhalen in La Brugeoise maar de overname verloopt moeilijk. De Technische Dienst van de DTCA die de overname zou regelen is volop bezig met de voorbereiding van zijn verplaatsing naar Roanne in Frankrijk. Er moeten ter plaatse voertuigen in beslag genomen worden om de kanonnen te vervoeren. Alle bijhorende materieel (radio’s, vuurleidingssystemen, enz..) kan echter niet geleverd worden.
• 3/I/RCB
  Ook deze batterij gaat zijn vier artilleriestukken afhalen in La Brugeoise. De eerste colonne voertuigen die naar Varsenare werd gestuurd wordt met deze opdracht belast. Bij vier vrachtwagens moeten de dissels moeten worden om de kanonnen te kunnen trekken. Intussen komen de wielrijders en de tweede colonne voertuigen toe te Varsenare. De wielrijders worden dezelfde dag nog doorgestuurd naar Veurne met het oog op een eventuele evacuatie naar Zuid-Frankrijk.

Regionaal Commando Luik
Groep Luik/RCL
De sectie van Luitenant Collin blijft te Schoonaarde. Er valt een enkele vijandelijke overvlucht te melden, ver buiten het bereik van de Bofors kanonnen. Er wordt een alternatieve positie op de rechter oever van de Schelde verkend, maar tot een nieuwe stellingname komt het niet.

Groep Namen/RCL
Na een vruchteloze zoektocht zijn Luitenant De Bois en Soldaat Warnier opnieuw aangekomen aan het Chateau d’Epinois.  De nog overgebleven voertuigen vertrekken samen naar Binche om vervolgens koers te zetten richting Bergen.  Te Estinnes-au-Val verneemt Majoor Legrand dat de staf van het VII/LK te Gosselies zou zijn.  Hij laat zijn colonne halt houden en maakt onmiddellijk rechtsomkeer.  Omstreeks 13u00 komt hij aan met deze keer wel degelijk nieuwe orders van het legerkorps.  Ondertussen zijn ook de meeste verloren gereden voertuigen aangekomen te Estinnes-au-Val zodat de eenheid bijna terug op volle sterkte is.  Om 14u00 wordt verder gereden naar Haine-Saint-Paul en Jolimont, twee deelgemeentes van La Louvière.  De colonne raakt hier even verstrikt in een luchtaanval op de stad, maar lijdt gelukkig geen schade.  De groep rijdt verder richting Le Rœulx en Bergen.

Luitenant De Bois beschrijft de grootste chaos te Bergen.  De stad zit vol civiele en militaire vluchtelingen, en zowel het stadsbestuur als het provinciebestuur zijn vertrokken.  De poorten van de gevangenis van Bergen staan wijd open en er lijkt geen bewaking meer te zijn.  In de telefooncentrale zijn alleen nog lokale verbindingen beschikbaar.  Het militaire provinciecommando is nog wel aanwezig, maar evacueert zijn gebouwen.  Provinciecommandant Luitenant-generaal Donnay de Casteau geeft aan dat hij nog dezelfde dag zal vertrekken.  Majoor Legrand besluit dat de stad geen geschikte plek is om te overnachten en laat zijn groep terugkeren naar Le Rœulx.  Hier wordt vernomen dat het VII/LK zich zou hergroeperen te Oudenaarde.  Om deze zo snel mogelijk bij te benen, laat Legrand verder rijden doorheen de nacht.  Het enkele stafvoertuig leidt de colonne met Soldaat Warnier aan het stuur, Majoor Legrand en Luitenant Brahy op uitkijk links en rechts van de baan en Luitenant De Bois als navigator met de stafkaart op de knieën, verlicht door een zaklamp met een blauwlichtfilter.  Op het baantje van Thieusies naar Casteau komen de voertuigen vast te zitten achter een zware vrachtwagen van het Franse leger waarvan de motor vuur gevat heeft.  Met heel wat manoeuvreerwerk wordt dan toch de hoofdweg naar Bergen bereikt.  De groep kan nu zijn tocht verder zetten richting Ath.

Groepering R
III/GpgR
Vier secties C40 worden naar de Bovenschelde gestuurd om zich te Zingem, Gavere, Eke en Zwijnaarde te ontplooien. De kanonnen moeten voor 12u00 op 18 mei klaar tot vuren zijn.

Detachement Englebert (I/RCB/GTA)
3DTCA beslist om de manschappen en de kanonnen naar Limoux (Aude) over te brengen om zich bij het VOC/Aie detachement Frankrijk te voegen.

Regionaal Commando Luik
Groep Luik/RCL
Omstreeks 15u00 verandert de sectie van Luitenant Collin van stelling. De kanonnen steken de Schelde over en worden nabij het station van Schoonaarde opgesteld.  Om 22u30 komt een motorwielrijder toe met een bevel om onmiddellijk naar Ouwegem aan de Bovenschelde te trekken en hier nieuwe posities in te nemen.

Groep Namen/RCL
In de tweede helft van de nacht van 16 op 17 mei bereikt de groep het stadje Ath.  De chauffeurs zijn doodop.  Majoor Legrand laat een lange rustpauze inlassen in de buurt van de Rijkswachtkazerne.  De manschappen kunnen eindelijk wat bijslapen en krijgen als opdracht om na enkele uren door te rijden naar Leuze.  Ondertussen vertrekt Majoor Legrand met overige stafofficieren naar Oudenaarde.  Te Leuze wordt de auto tegengehouden door een seingever van het Franse leger die aangeeft dat de officieren tegen de Franse marsrichting in rijden.  Na een flinke woordenwisseling mogen de Belgen toch passeren.  Een lange colonne Hotchkiss H35 en Somua S35 rijdt richting Frankrijk.  Bij aankomst te Oudenaarde wordt duidelijk dat de stad tot de Britse legerzone behoort.  Er lijkt geen Belgisch plaatscommando aanwezig, en ook van de staf van het VII/LK is geen spoor te bekennen.  Majoor Legrand besluit te telefoneren naar het Provinciaal Centrum voor Inlichtingen en Alarmering (CPRA) te Gent, maar kan geen lijn verkrijgen.  Het enige alternatief dat hij kan bedenken, is om zelf tot in Gent te rijden.

Bij aankomst op het CPRA van Gent blijkt dit normaal te werken, maar is er ook geen leidinggevende aanwezig die de Groep Namen in de juiste richting kan wijzen.  Legrand belt van hieruit naar het CPRA te Brugge en doet zijn relaas aan Luitenant-kolonel Maurice Plisnier, chef van de Loerdienst.  Ook Plisnier kan geen instructies geven aan de groep.  Bij het verlaten van de telefooncentrale stuit Majoor Legrand per toeval op Kapitein SBH Montjoie van de 1ste Afdeling (Operaties) van het Groot Hoofdkwartier.  Montjoie beveelt de groep naar Oudenaarde waarop Legrand en zijn stafofficieren zo snel mogelijk terugrijden naar Leuze.

Te Leuze wordt de colonne van de groep zonder problemen teruggevonden.  In de loop van de avond rijden alle voertuigen de stad Oudenaarde binnen.  Majoor Legrand laat de nodige stellingen voor zijn geschut verkennen en kiest vervolgens de deelgemeente Bevere uit als kantonnementsplaats in afwachting van een ontplooiing.

Groepering R
Staf/GpgR
De staf van de GpgR wordt verplaatst naar kasteel de Kerchove de Desselgem te Baarlevelde nabij Landegem. De bevoorrading aan C94 munitie zal vanaf nu van uit het depot van Zedelgem verlopen. Het depot van Eeklo staat dan weer in voor C40 granaten.
III/GpgR
De IIIde Groep moet drie secties C40 terugtrekken van de Schelde en doorsturen de spoorbrug te Grammene, de wegbruggen van Olsene en Sint-Eloois-Vijve en de spoorbrug van Wiesbeke aan de Leie. De 2de sectie zal voorlopig nog bij de Scheldebrug van Zingem blijven, maar moet zich na de vernieling van deze brug door de genie terugtrekken naar de wegbrug van Desselgem. De sectie C40 bij de brug van Zwijnaarde krijgt tenslotte het bevel om ook nog na het opblazen van deze brug ter plekke te blijven en zich pas terug te trekken op uitdrukkelijk bevel van de hogere overheid.

Detachement Englebert (I/RCB/GTA)
De Iste Groep maakt zich te Varsenare klaar om richting Frankrijk te vertrekken. Een klein gedeelte van het personeel zal de verplaatsing per fiets moeten uitvoeren, de rest zal met de vrachtwagens van de batterijen vervoerd worden.

Regionaal Commando Antwerpen
Groep Antwerpen/RCA
De Groep Antwerpen verlaat de Scheldestad en richt zich naar Gent. De secties worden vervolgens doorgestuurd naar het westen om de bruggen over het Afleidingskanaal van de Leie te gaan verdedigen tegen luchtaanvallen.

Regionaal Commando Luik
Groep Luik/RCL
Luitenant Collin komt aan te Ouwegem, maar wordt doorgestuurd naar Landegem aan het Afleidingskanaal van de Leie. De tocht verloopt vlot en rond het middaguur staan de kanonnen opgesteld bij de kanaalbrug. Er wordt vrijwel onmiddellijk gevuurd. Bij valavond moet alweer verder getrokken worden. De sectie moet zich te Varsenare gaan ontplooien.

Groep Namen/RCL
De groep heeft de nacht van 17 op 18 mei doorgebracht te Bevere.  Majoor Legrand heeft intussen ook ontdekt dat de staf van het VII/LK aangekomen zou zijn te Deinze en vertrekt vroeg op de ochtend naar deze locatie.  Rond het middaguur komt hij terug met het nieuws dat de groep zich moet opstellen te Eine en te Gavere om de hier de bruggen over de Schelde te verdedigen.  De colonne gaat onmiddellijk de baan op.  Bij aankomst wordt de commandopost opgesteld in Huise, terwijl de beide secties verdeeld worden over Eine en Gavere.  Hierbij staat de sectie van Luitenant Dernoncourt nabij de brug van Eine.

Groepering R
Staf/GpgR
De commandopost wordt verplaatst naar het kruispunt van de Aarselestraat en de Deinsesteenweg nabij Hoge.

Detachement Englebert (I/RCB/GTA) in Frankrijk
De groep verlaat Varsenare en komt omstreeks 22u00 toe te Fruges (Pas-de-Calais) ten noorden van Hesdin.

Regionaal Commando Luik
Groep Luik/RCL
De sectie van Luitenant Collin aangekomen te Varsenare en neemt nieuwe stellingen in om het luchtruim rond het nabije Sint-Michiels te beveiligen waar het Groot Hoofdkwartier van het Leger is aangekomen.

Groep Namen/RCL
In de loop van de avond krijgt Majoor Legrand een nieuwe opdracht.  Hij wordt aan het hoofd geplaatst van een tijdelijke groepering die naast zijn eigen eenheid zal bestaan uit de VIII/1DTCA en samen de luchtafweer van het VII/LK zal vormen.  Legrand dient zijn commandopost te installeren in Kruishoutem.  Het VII/LK zal de Scheldeoever verdedigen met de 9de Infanteriedivisie en de 10de Infanteriedivisie tussen Eke en Eine.  Omdat de bruggen over de Schelde vernield zullen worden, is het C40 geschut hier niet langer nodig.  De verplaatsing zal in de ochtend van 19 mei uitgevoerd worden.

Detachement Englebert (I/RCB/GTA) in Frankrijk
De groep heeft heel wat problemen om over de Somme te geraken en moet een gedeelte van de voertuigen achterlaten. De 3de Batterij van Lt Theyskens wordt om 16u00 te Abbeville door de Duitse Luchtmacht onder vuur genomen, weliswaar zonder verliezen maar een kleine groep manschappen verliest contact met de batterij en wordt achtergelaten. Deze batterij slaagt er uiteindelijk in de Somme over te steken nabij St-Valéry-sur-Somme omstreeks 18u30. Met bijzonder veel moeite kunnen de meeste detachementen op 19 en 20 mei nog net aan de Duitse omsingeling ontsnappen.

Regionaal Commando Antwerpen
Groep Gent/RCA
De 2de Sectie valt op de Sterre onder vijandelijk artillerievuur. Er vallen geen gewonden. Luitenant Morraye heeft inmiddels het bevel over de sectie overgenomen.

Regionaal Commando Luik
Groep Luik/RCL
De C40 kanonnen van Luitenant Collin blijven ten zuidwesten van Brugge tot 27 mei. De tweede sectie van Luik zal nabij het munitiedepot van Zedelgem opgesteld worden.

Groep Namen/RCL
Vroeg in de ochtend ontmoeten Majoor Legrand van de Gp Namen en Kapitein-commandant Jadoul van de VIII/1DTCA elkaar in Hoeve Het Sprietjen even ten noorden van Kuishoutem om de gezamenlijke inzet te plannen.  De C40 kanonnen worden in versterking gegeven van de batterijen van VIII/1DTCA die te Nazareth, Het Bunder en Olsene opgesteld staan.  Er wordt weinig vijandelijke luchtactiviteit gemeld.

Detachement Englebert (I/RCB/GTA) in Frankrijk
Diegenen die er in slaagden de Somme over te steken hergroeperen in Rouen op 21 mei. Van hieruit wordt de groep verder doorgestuurd naar Evreux en Conches (Eure) waar ze een dag halt houden om uit te rusten.

Groepering R
II/GpgR
Bij de IIde Groep wordt de 4de Batterij naar een nieuwe positie rond Vinderhoute gestuurd. De 6de Batterij wordt naar nieuwe stellingen bevolen tussen Wilde en Slindonk. De sectie C40 blijven bij zijn batterij voor de nabije verdediging.
III/GpgR
Ook bij de IIIde groep worden nieuwe verplaatsingen bevolen. De secties van Zwijnaarde en Sint-Martens-Latem gaan de brug van Deinze beveiligen. De secties te Grammene, Olsene, Sint-Baafs-Vijve en Desselgem blijven ter plekke.
Groep Antwerpen/RCA wordt IV/GpgR
Een IVde Groep wordt aan de slagorde van de GpgR toegevoegd door de reaffectatie van de Groep Antwerpen van het Regionaal Commando Antwerpen. De Groep Antwerpen houdt op te bestaan.

Regionaal Commando Luik
Groep Namen/RCL
Luitenant De Bois wordt uitgestuurd met een bestelwagen en enkele manschappen om te Waregem of Kortrijk op zoek te gaan naar een aantal bijkomende voertuigen voor de groep.  Er worden een aantal garages uitgekamd zonder resultaat.  Ook de Rijkswacht van Kortrijk kan niet helpen.  Uiteindelijk wordt in een kleine werkplaats een bijna gloednieuwe bestelwagen teruggevonden.  Het voertuig staat zorgvuldig verstopt onder een groot zeil en is van een Brusselse bonthandel afkomstig.  De bestelwagen wordt prompt leeggemaakt en opgeëist.

Groepering D
In de loop van de namiddag worden de groepen Luik en Namen samen met de staf van het Regionaal Commando Luik ondergebracht in één groepering onder leiding van LtKol Denil die de naam groepering D meekrijgt.

Ook de C40 kanonnen van de Groep Charleroi van het Regionaal Commando Luik zullen tijdens de nacht van 21 op 22 mei overgaan naar de groepering D. Van deze C40 kanonnen wordt telkens één sectie gestuurd naar de bruggen van Aalterbrugge, Sint-Joris en Beernem op het kanaal Gent-Brugge.

Staf/GTA
Generaal-majoor Nonnon laat een felicitatiebericht verspreiden van Luitenant-generaal Duvivier, chef van de luchtverdediging van het grondgebied. De GTA ontvangt gelukwensen voor het neerhalen van 55 vijandelijke toestellen sinds het uitbreken van de oorlog.

Groepering R
Staf/GpgR
De staf van Luitenant-kolonel Rosa installeert zich in de Sint-Sixtus abdij van Westvleteren.
III/GpgR
De IIIde Groep krijgt het bevel om zijn commandopost naar Woesten over te brengen en nieuwe stellingen te gaan verkennen voor zijn geschut te Noordschote, Steenstrate en Boesinge (voor telkens één sectie) en te Ieper (voor de overige drie secties).
IV/GpgR
De IVde Groep wordt naar Veurne doorgestuurd met de opdracht om drie sectie te Veurne op te stellen en twee secties te Adinkerke.

Groepering D
Groep Namen
De C40 kanonnen van de Groep Namen krijgen het bevel om bij valavond de operatiezone van het VII/LK te verlaten.  Majoor Legrand laat de marscolonne vormen in het dorpscentrum van Kruishoutem in afwachting van de bevestiging van de nieuwe bestemming.  Om 21u30 staat de colonne nog steeds te wachten op instructies wanneer Luitenant Brahy verneemt dat de bruggen over de Leie in de loop van de nacht vernield zullen worden.  Op dit punt wordt het dagboek van Luitenant De Bois afgebroken, zodat de verdere inzet van de Groep Namen slechts in grote lijnen gekend is.

Regionaal Commando Antwerpen
Groep Gent/RCA
De 1ste Sectie wordt verplaatst naar Oostende. De 2de en 3de Sectie krijgen nieuwe posities te Brugge toegewezen. De sectie van Luitenant Morraye wordt ontplooid bij Sint-Pieters op den Dijk. De sectie van Onderluitenant Goethals wordt opgesteld te Steenbrugge.

Detachement Englebert (I/RCB/GTA) in Frankrijk
Van 23 tot 25 mei slaagt Cdt Englebert erin het grootste deel van zijn Groep, ongeveer 550 manschappen inclusief een voltallig officierenkorps, te verzamelen in Beaulieu (Orne). Hij krijgt het bevel door te trekken naar Montpellier. De colonne vrachtwagens legt het traject af langs de weg, de manschappen per fiets worden op de trein gezet naar Limoux (Aude) waar ze aangehecht worden bij het VOC/Aie. Op 26 mei komt ook de colonne voertuigen toe bij het VOC/Aie. De Groep Englebert die volledig is overgegaan naar het 3DTCA kantonneert nu te Verzeille in de buurt van Limoux.

Zie 3de Regiment Grondverdediging tegen Luchtdoelen voor het verdere relaas van dit detachement.

Groepering R
Staf/GpgR
De staf heeft zich geïnstalleerd in de woning van de heer Deryckere aan de Nieuwstraat te Wingene. Door technische problemen met de productiereeksen van de C40 munitie voor de GTA is het niet langer mogelijk om deze vuurmonden nog in te zetten. In afwachting van herbevoorrading met nieuwe C40 granaten, blijven alle Bofors kanonnen op hun huidige stellingen doelloos afwachten.
III/GpgR
Bij valavond moet de IIIde Groep een batterij van drie vuurmonden naar Roeselare sturen en een batterij van twee vuurmonden naar Torhout. De opdracht van deze eenheden bestaat in de algemene verdediging van het luchtruim boven deze twee steden. De commandopost van de groep wordt naar Zwevezele gestuurd.
IV/GpgR
De posities van de IVde Groep zijn niet precies gekend. Wel staat een sectie C40 opgesteld tussen Bellem en Hansbeke in de sector van de 2de Infanteriedivisie.

Groepering R
Staf/GpgR
Het munitieprobleem met de C40 granaten blijft aanhouden. Er is nu wel enige bruikbare munitie geleverd uit de depots. De oude granaten worden volgens betrouwbaarheid in drie groepen verdeeld en zullen in die volgorde in geval van nood gebruikt worden. De 14de batterij dient een trekker naar Sint-Pieters-Kapelle te sturen om bij de Groep Namen een reserveloop voor hun defect Bofors kanonnen op te halen. Na vervanging van de loop zal dit stuk naar Roeselare gestuurd worden om de reeds aanwezige kanonnen te versterken.

Groepering R
Staf/GpgR
De commandopost verhuist naar de omgeving van Bovekerke.
III/GpgR
De IIIde Groep heeft zijn commandopost te Kortemark en zijn kanonnen nog steeds te Roeselare en Torhout.
IV/GpgR
De IVde Groep is nu ontplooid te Schoorbakke, Tervate en Diksmuide. Majoor Schoolmeester en zijn staf bevinden zich te Keiem.

Groepering D
Groep Namen/GpgD
De Groep Namen heeft een sectie te Nieuwpoort en een sectie te Mannekensvere. De kleine staf van de groep beveelt zijn geschut van uit het gemeentehuis van Sint-Pieters-Kapelle.

Groepering R
III/GpgR
De IIIde Groep beveelt aan zijn beide batterijen om alle overtollige manschappen en materieel te verzamelen op de locaties van de bagage-echelons. Voor de 13de Batterij is dit te Werken. Voor de 14de Batterij de Slarinweg ten zuidwesten van Torhout.

Groepering R
III/GpgR
De IIIde Groep stuurt zijn bagage-echelons naar de streek tussen Eernegem en Koekelare. De 2de Sectie van de 13de Batterij blijft operationeel en wordt te Torhout onder het bevel van de 14de Batterij geplaatst. De rest van de 13de Batterij blijft te Roeselare.
IV/GpgR
De IVde Groep brengt zijn secties samen te Zande nabij Koekelare. De C40 kanonnen zitten door hun lopen heen en zijn bij gebrek aan vervanglopen onbruikbaar geworden. Majoor Schoolmeesters laat de kanonnen vernietigen wanneer het duidelijk wordt dat de Belgische capitulatie nabij is.

Groepering D
II/GpgD
De 5de en de 6de Batterij van de IIde Groep van Brussel zullen doorgestuurd worden naar Oostende om het luchtruim rond de stad en de haven te beveiligen. Luitenant-kolonel Denil zal het commando over de GTA rond Oostende in handen krijgen.
Groep Luik/GpgD
Om 16u00 volgt het bevel om achteruit te trekken en te Leffinge nieuwe posities gaan in te nemen. De kanonnen doen zo’n vijf uur over de verplaatsing. Die zelfde avond komt echter nog een tweede bevel voor een nieuwe verplaatsing. Het geschut moet nu naar Middelkerke.

Groepering D
Groep Luik/GpgD
De kanonnen worden rond 06u00 ontplooid te Middelkerke, maar krijgen vrijwel onmiddellijk een staak-het-vuren opgelegd in afwachting van verdere orders. Enkele uren later wordt het nieuws van de overgave vernomen.

1. Dossier Territoriale Wacht voor Luchtafweer, Sectie Classified Archives, Algemene Dienst Inlichting en Veiligheid, Ministerie van Defensie (CHD), Evere
2. Foto Generaal-majoor Nonnon uit archief 14A, galerij Korpscommandanten, Oud-Korpscommandant van 1936 tot 1939, Lombardsijde, 2013.
3. L’armée belge de France en 1940 door Jean Jamart, drukkerij Schmitz Bastogne, 1994.
4. Foto van Jean Lummerzheim met een C40 DTCA Bofors kanon, twee sergeanten en een soldaat van de GTA. De foto werd te Gent teruggevonden en zou kunnen genomen zijn bij de Groep Gent.
5. Foto van het C94 DTCA kanon, een modern ontwerp van de firma Vickers uit 1937 dat nog lang na de Tweede Wereldoorlog zal gebruikt worden bij diverse strijdmachten.
6. Foto van Roger Lothaire van een semi-mobiel C75 DTCA SF kanon dat werd geïnstalleerd op een vast platform.
7. Uitgebreid verslag van Lt Roger Van Hecke in dossier GTA van het CHD. Lt Van Hecke was batterijcommandant van 1/I/RCB.
8. Uitgebreid verslag van Lt Theyskens in dossier GTA van het CHD. Lt Theyskens was batterijcommandant van 3/I/RCB.
9. Summier verslag van Lt Michelet in dossier GTA van het CHD. Lt Michelet was sectiecommandant van 3/I/RCB.
10. Dagboek Lt De Bois van de Groep Namen, Moskou-archief, Documentatiecentrum Koninklijk Legermuseum, War Heritage Institute.