Type | Logistieke Steuneenheid | |
Ontdubbeld van | n.v.t. | |
Onderdeel van | Directie van het Vervoer bij het Leger | |
Bevelhebber | n.v.t. | |
Standplaats | Diverse | |
Samenstelling | Regelingscommissie Groep Antwerpen (Kolonel Robert Hennet) | |
Regelingscommissie Groep Hasselt (Kolonel Albert Lefevre) | ||
Regelingscommissie Groep Luik (Luitenant-kolonel Fernand Verly) | ||
Regelingscommissie Groep Namen (Majoor Alfred Servais) | ||
Regelingscommissie Groep Charleroi (Luitenant-kolonel A. Godart) | ||
Regelingscommissie Groep Bergen (Majoor Maurice Bibot) | ||
Regelingscommissie Groep Gent (Kolonel François Thomas) | ||
Militaire Stationscommandanten | Station Diksmuide (Lt H. Nihoul) | |
Station Oostende (Lt H. Vanlerberghe) | ||
Station Ieper (Lt R. Degroeve) | ||
Station Nieuwpoort (Lt P. Gillon) | ||
Station Poperinge (Lt J. Seutin) | ||
Station Adinkerke (Lt E. Lange) | ||
Station Brugge (Lt P. Verhaege) | ||
Station Gent Sint-Pieters (Kapt S. Urbain) | ||
Station Gent Zeehaven (Cdt Victor Rabau) | ||
Station Gent Zeehaven (Cdt M. Ackermans) | ||
Station Antwerpen Kiel (Lt A. Minor) | ||
Station Antwerpen Centraal (Lt P. Samois) | ||
Station Kapellen (Lt A. Schaerlaekens) | ||
Station Brussel Noord (Cdt Ernest Bousson) | ||
Station Brussel Noord (Cdt Pierre Deleye) | ||
Station Brussel Noord (Cdt Paul Sauvage) | ||
Station Brussel Zuid (Cdt François Terryn) | ||
Station Brussel Zuid (Lt H. Helman) | ||
Station Schaarbeek (Cdt J. Mesmaecker) | ||
Station Muizen (Cdt P. Vandezande) | ||
Station Mechelen (Lt J. Goethals) | ||
Station Aarschot (Cdt C. Rosbach) | ||
Station Lier (Lt L. Dassy) | ||
Station Leuven (Cdt Lucien Wattez) | ||
Station Hasselt (Cdt Roger Janssens van der Maelen) | ||
Station Diest (Cdt Jean Indekeu) | ||
Station Diest (Cdt Jean Janson) | ||
Station Tienen (Lt J. Tassin) | ||
Station Tongeren (Lt L. Toussaint) | ||
Station Sint-Truiden (Lt G. Delacroix) | ||
Station Bilzen (Lt H. Scheepers) | ||
Station Luik Guillemins (Cdt H. Hennes) | ||
Station Luik Paleis (Lt H. Delande) | ||
Station Luik Longdoz (Lt V. Leclerq) | ||
Station Jemelle (Cdt Achilles Delcroix-Delcroix) | ||
Station Angleur (Lt H. Joris) | ||
Station Namen (Cdt Louis Halin) | ||
Station Doornik (Lt R. Leman) | ||
Station Bergen (Lt A. Vanboquestal) |

Het Hotel de l’Administration des chemins de fer de l’Etat aan de Leuvenseweg 21 te Brussel waar het MDS zijn intrek had genomen van 10 tot 13 mei 1940
Staf/MDS
De Militaire Dienst de Spoorwegen (MDS) heeft zijn hoofdkwartier op de zetel van de NMBS aan de Leuvenseweg 21 te Brussel. Om het militaire spoorverkeer in goede banen te leiden, beschikt de dienst over zeven regionale regelingscommissies die verantwoordelijk zijn voor het plannen der transporten. Deze commissies hebben de volgende standplaatsen:
- Groep Antwerpen: Centraal Station te Antwerpen
- Groep Charleroi: Quai de la Gare de Sud 1 te Charleroi
- Groep Gent: Hotel Flandria nabij het Sint-Pietersstation te Gent
- Groep Hasselt: Kuringsesteenweg 23 te Hasselt
- Groep Luik: Place Bronckaert 21 te Luik
- Groep Bergen: Rue de la Grosse Pomme 4 te Bergen
- Groep Namen: Boulevard Ernest Mélot te Namen
De operationele aspecten van de verplaatsingen per spoor worden verzekerd door de NMBS waarbij de belangrijkste stations naast hun normale stationsdirecteur ook nog over een militaire tegenhanger beschikken.
De veldtocht van deze eenheid is omwille van het sterk gedecentraliseerde karakter van de diensten niet op eenvoudige wijze samen te vatten. Als representatief voorbeeld volgt hier een samenvatting van het dagboek van Kapitein-commandant George Defawe, dispatcher spoorwegverkeer te Gent:
Groep Antwerpen/MDS
Tijdens de ochtend van 10 mei wordt Kolonel Hennet uitgestuurd naar de staf van de regelingscommissaris van het Franse VIIde Leger te Rijsel. Hennet wordt verantwoordelijk voor de coördinatie langs Belgische zijde van de vele treinbewegingen die dit leger zal nodig hebben bij de verplaatsing naar het noorden. De leiding over de Groep Antwerpen wordt doorgegeven aan Majoor Lambert.
Groep Hasselt/MDS
Ook Kolonel Lambert wordt gedetacheerd naar het Franse leger. Hij vervoegt de transportdirectie van het Franse Groot Hoofdkwartier te Valanciennes. Majoor Reniers wordt verantwoordelijk voor de Groep Hasselt.
Groep Gent/MDS
Kapitein-commandant Defawe verblijft tijdens de nacht van 9 op 10 mei in het Flandria Palace Hotel nabij het Gentse Sint-Pietersstation, samen met een reeks officieren van de Groep Hasselt onder bevel van Kolonel Thomas. Om 05u00 krijgt het detachement te horen dat Fase E van het mobilisatieplan afgekondigd wordt en het leger overgaat tot de algemene mobilisatie van alle eenheden. Twee uur later wordt bevestigd dat de Britse en Franse troepen de vrije doorgang in het ganse land verkregen hebben. Het eerste oorlogsnieuws bereikt Gent wanneer bevestigd wordt dat de stations van Jemelle, Tongeren en Brussel gebombardeerd werden.
Intussen worden te Gent de laatste maatregelen getroffen: er worden mobiele herstellingsploegen voor het spoor samengesteld, de locomotieven toegewezen aan het Park op Rails van het Groot Park van het Leger worden onder stoom gebracht en tenslotte worden de spoorwegbarricades op de lijnen richting Franse grens opgeruimd.
Om 15u00 komt een eerste Franse verbindingsofficier aan om het treinverkeer van de naar Nederland oprukkende troepen van het Franse 7de Leger te helpen plannen. Een honderdtal treinen staan klaar om ons land binnen te rijden via twee routes: een eerste via Hazebrouck en Armentières en een tweede via Tourcoing. De eerste Franse treinen worden omstreeks 23u00 aan onze landsgrens verwacht.
Groep Gent/MDS
Cdt Defawe vertrekt samen met de verbindingsofficier van het Franse 7de Leger naar Kortrijk om van hieruit de toestroom van de bevriende militaire treinen te regelen. Rond 11u30 reist Defawe door naar Tourcoing voor een meeting met de Franse Commandant Lanneau. Er wordt beslist om een cadans van vier treinstellen per uur aan te houden. Vervolgens keren de beide officieren terug naar Kortrijk. De dispatching wordt in het kantoor van de onderstationchef ondergebracht en de officieren boeken een kamer in het Stationshotel om daarna de Grote Markt van de stad te gaan bezoeken.
De Regelingscomissie te Gent heeft inmiddels zijn bunker nabij het Sint-Pietersstation ingenomen. Deze kazemat bestaat uit een communicatieruimte met zes telefoontoestellen die ook gebruikt wordt als vergaderzaal voor de militaire dispatchers en de ingenieurs van de NMBS, een slaapruimte voor onderofficieren en soldaten, een equivalent lokaal voor officieren en een drietal kantoorruimtes voor de exploitatiediensten. Op de lager gelegen etage vinden de dispatchers en telefonisten hun werkruimte terug.
Groep Gent/MDS
Soldaat Berthaunieau, estafetterijder van Kolonel Thomas, komt aan met de laatste orders uit Gent. De Franse legertreinen moeten van uit Kortrijk naar de Arteveldestad gestuurd worden en zulen door de plaatselijke dispatching opgevangen worden.
De eerste trein van het 7de Leger bereikt Kortrijk rond 05u00 en wordt prompt op weg gezet naar Gent. Met uitzonderingen van enkele korte pauzes bij het weerklinken van het luchtalarm wordt de ganse dag door de ene na de andere Franse trein dieper ons land ingestuurd.
Na de middag duikt een groepje Britse piloten op te Kortrijk die per trein naar Frankrijk willen.
Staf/MDS
De MDS herschikt een aantal van zijn eenheden. De Regelingscommissie Groep Namen, Regelingscommissie Groep Charleroi, en de Regelingscommissie Groep Bergen worden teruggetrokken naar Brugge. Deze simultane verplaatsingen zorgen voor grote storingen in het zuidelijke landsgedeelte bij de planning van zowel de Belgische als Franse treintransporten en worden vooral door onze geallieerde planners niet in dank afgenomen.
Groep Gent/MDS
Cdt Indekeu is Cdt Defawe komen versterken. Defawe kan rond 06u00 eindelijk terugkeren naar zijn hotelkamer en rust uit tot 20u00 waarna hij de dienst herneemt. Rond 21u00 wordt de noordrand van Kortrijk een eerste keer gebombardeerd. Uit Gent wordt vernomen dat ook hier de stationsomgeving er van langs gekregen heeft.
Groep Gent/MDS
Nog steeds blijven Franse militaire treinstellen door Kortrijk rijden. Er wordt echter gemeld dat ten noorden van Gent het spoorverkeer bijzonder moeizaam verloopt.
Groep Gent/MDS
Na een behoorlijke nachtrust gaat Cdt Defawe opnieuw aan de slag. De sfeer te Kortrijk wordt echter steeds grimmiger. De stationsomgeving is vol komen te zitten met jonge mannen na de oproep van de Belgische regering aan alle nog beschikbare 16 tot 35 jarigen om de rekruteringsreserve van ons leger te vervoegen. Niemand bekommert zich om de jonge mannen die tevergeefs naar voedsel op zoek zijn. De Franse Gendarmerie moet manu-militari de perrons vrij maken. Na de middag komen dan toch enkele Belgische militairen aan en wordt gestart met het transport van de rekruteringsreserve naar Frankrijk. Een geneeskundige evacuatietrein uit Gent rijdt door het station van Kortrijk op weg naar Oostende. De rechtstreekse verbinding tussen Gent en Oostende is door een luchtaanval onderbroken te Mariakerke. Het station wordt opnieuw gebombardeerd. De locomotievenstelplaats krijgt de meeste bommen te verwerken.
Groep Gent/MDS
De opmars van het Franse 7de Leger is afgelopen en er vertrekken alleen Belgische treinen naar het zuiden. In het station komen steeds meer burgers aan op zoek naar een plaatsje op een trein naar veiliger oorden. Een treinstel met 1ste en 2de klasse rijtuigen komt onverwacht aan uit Brussel. De trein wordt getrokken door twee locomotieven en is opgevorderd om het Ministerie van Buitenlandse Zaken naar Frankrijk over te brengen. Defawe is echter bijzonder misnoegd over het grote aantal lege plaatsen op de trein en laat dan ook zoveel mogelijk vluchtelingen aan boord stappen alvorens het konvooi richting Franse grens te laten vertrekken. Cdt Defawe keert rond 21u00 terug naar Gent aan boord van een trein met materieel van de Franse genie. Een uur later komt hij aan. Het seinhuis bij het binnenrijden van het station is geheel vernield en meerdere goederenwagons zijn omver geworpen. Het Sint-Pietersstation ligt er verlaten bij.
Groep Gent/MDS
De Regelingscommissie te Gent werkt druk verder aan de evacuatie van de Versterkings-en Opleidingscentra van ons leger naar Frankrijk. Daarnaast is de aftocht van het Franse 7de Leger nog steeds op volle gang. In omgekeerde richting blijven de Dagelijkse Ravitailleringstreinen van het Magazijnstation en de munitietreinen ons veldleger bevoorraden. Na de middag verlaten de Franse verbindingsofficieren de bunker van de commissie nabij het station wanneer bevestigd wordt dat Gent niet langer de Franse evacuatie zal dirigeren. De kazemat wordt er heel wat rustiger op.
Groep Gent/MDS
Rond 11u00 vertrekt Cdt Defawe samen met Spooringenieur De Coene naar de locomotievenstelplaats van Merelbeke.
Groep Gent/MDS
De bevoorrading per spoor van het veldleger wordt steeds moeilijker. Gent verwerkt op 19 mei slechts vijf Dagelijkse Bevoorradingstreinen en een handvol munitietreinen. Inmiddels is te Gent ook de evacuatie van het Magazijnstation op volle gang gekomen. De Regelingscommissie geeft omstreeks 08u00 de toestemming aan de genie om de spoorbruggen van Erembodegem en Ename op te blazen. De algemene aftocht uit Gent kondigt zich aan. De Directie der Transporten van het Leger heeft zich trouwens reeds te Brugge gevestigd.
De officieren van de Regelingscommssie te Gent mogen niet langer de kazematten verlaten en maken zich klaar voor de evacuatie. Met behulp van de twee eigen motorvoertuigen en enkele opgevorderde auto’s van de NMBS wordt een kleine colonne gevormd. Omstreeks 16u00 verlaat de commissie de stad Gent om naar Lichtervelde uit te wijken.
Kapitein Urbain, de militaire stationscommandant, wordt aan het hoofd geplaatst van een speciaal treinstel dat het burgerpersoneel van het Sint-Pieterstation en hun families naar Vlaanderen zal overbrengen. Na het vertrek van deze laatste trein uit Gent, wordt de spoorinfrastructuur vernield door de Belgische genie.
De autocolonne pikt onderweg nog twee achtergelaten bestelwagens op en rijdt richting Kortrijk. Te Sint-Denijs-Westrem kan getankt worden in een legerdepot en kunnen de officieren ook zes geweren en twee lichte machinegeweren verkrijgen. De wapens worden onder de soldaten verdeeld en het convooi rijdt verder via Drongen. Cdt Delvaux is inmiddels voorop gestuurd om nieuwe kantonnementen aan te duiden.
Groep Gent/MDS
De Regelingscommssie van Gent is aangekomen te Lichtervelde en heeft onderdak gevonden in de plaatselijke brouwerij. Kolonel Thomas en Cdt Defawe verblijven bij de fabrieksdirecteur aan de Stationsstaat 117.
Defawe vertrekt naar het Franse Rijsel met Sergeant Debels en chauffeur Soldaat Blankaert om er te trachten alle Belgische locomotieven opnieuw naar ons land te krijgen. Bij een tussenstop de Kortrijk ontdekt de commandant een treinstel met militairen van het 22ste Linieregiment. Dit treinstel wordt prompt doorgestuurd naar Tielt.
Na de doortocht van Moeskroen maken de drie militairen handig gebruik van de streekkennis van Sergeant Debels om via kleine landwegen de Britse check-points te omzeilen en alzo snel door te rijden naar Rijsel. Reeds omstreeks 13u00 kan Cdt Defawe een eerste konvooi van zes Belgische locomotieven vrij maken en naar Lichtervelde sturen. Vier uur later vertrekt een tweede groep loco’s.
Nog dezelfde avond keren de militairen terug naar Lichtervelde. Rond 22u00 zijn de manschappen terug bij hun eenheid.
Groep Gent/MDS
De Regelingscommissie deelt de opdrachten uit aan de dispatchers voor de komende 24 uur:
- Cdt Indekeu en Luitenant Hamoir vertrekken naar Kortrijk
- Cdt Rabeau en Cdt Ackerman zullen naar Brugge-Zeehaven trekken
- Luitenant Ide wordt naar Oostende uitgestuurd
- Cdt Toussaint neemt Westrozebeke in handen
Tijdens de namiddag bombardeert de Luftwaffe de elektriciteitscentrale van Zwevezele. Door het uitvallen van de stroom valt ook de waterpomp uit die de stoomlocomotieven moet bijtanken. De tenders worden dan maar met de hand gevuld.
Groep Gent/MDS
Cdt Indekeu en Lt Hamoir keren na de middag terug naar Lichtervelde. Het station van Kortrijk werd ontruimd en de spoorinstallaties vernield. De kolonel stuurt Indekeu onmiddellijk op een nieuwe opdracht naar het station van Roeselare. Via de as Roeselare-Lichtervelde kunnen nog meer Belgische locomotieven terugkeren naar ons land van uit Noord-Franrkijk. Maar liefst veertien machines komen aan. Kolonel Thomas laat zes loco’s onder stoom brengen voor het trekken van vier munitietreinen met gepantserde wagons bestemd voor het front. De treinstellen rijden door Lichtervelde vanaf 22u00. De eerste twee treinen zullen zo ver mogelijk naar het oosten rijden om de munitie in de frontzone af te zetten. De derde trein zal naar Deinze of Pittem trachten te rijden en de laatste trein zal halt houden te Ardooie als reservevoorraad. Alle locomotieven krijgen een afschermkap op de schouw die moet beletten dat smeulende roetdeeltjes op de wagons terecht zouden komen.
Groep Gent/MDS
Het luchtalarm blijft de ganse nacht lang met zekere regelmaat de manschappen uit hun bed lichten. Inmiddels zijn ook troepen van de Geneeskundige Dienst en de Intendance aangekomen in Lichtervelde. Het bruikbare gedeelte van het spoornet wordt steeds kleiner. Het station van Tielt wordt die dag zwaar gebombardeerd, maar het spoor blijft in dienst.
Groep Gent/MDS
De telefoonverbinding met het munitiedepot is uitgevallen na een luchtaanval. Ook het spoor richting Ardooie, Pittem en Tielt wordt beschadigd in een bombardement. Er worden onmiddellijk de nodige herstellingsploegen uitgestuurd. De materieeltrein van het Bataljon Pontonniers kan naar Brugge overgebracht worden.
De Regelingscommissie verneemt enkele dagen na de feiten de definitieve bevestiging van de omsingeling van de geallieerde legers in Noord-Frankrijk en Vlaanderen. Omdat het treinverkeer nu zo goed als onmogelijk wordt, zal getracht worden om alle strategische voorraden zo goed mogelijk te verdelen in de volgende stations:
- Treinen met benzine en smeerstoffen moeten gecentraliseerd worden te Oostende, Brugge, Diksmuide en Beveren
- Alle materieeltreinen van de genie worden gegroepeerd te Oudenburg en Jabbeke
- Onmiddellijk benodigde levensmiddelen en munitie worden overgebracht naar het goederenstation van Brugge en het station van Ichtegem
- Treinen met overige levensmiddelen en munitie worden naar Diksmuide, Beveren en Roesbrugge gezonden
- Steenkool voor de locomotieven wordt te Gistel samengebracht
- Geneeskundige treinen moeten naar Diksmuide en Zarren
- Evacuatietreinen naar Adinkerke en Beveren
Dit plan zal door de toenemende chaos nooit volledig gerealiseerd worden. Alle spoorwegingenieurs die geen operationele taak hebben, worden doorgestuurd naar Veurne. Om 18u00 rijdt een onverwachte trein met vluchtelingen het station Lichtervelde binnen. De trein verliet zes dagen eerder de hoofdstad. Cdt Defawe geeft de trein welgeteld één uur om water en kolen in te slaan en dan naar Beveren te vertrekken. Op het spoor van Tielt naar Lichtervelde zijn de spoorwegkanonnen van de 5de, 6de en 7de batterijen het 5de Regiment Legerartillerie ontplooid en in volle actie. De manschappen luisteren de ganse nacht naar het aanhoudende gedreun van de vuurmonden.
Groep Gent/MDS
Rond 14u00 krijgt de Regelingscommissie het bevel om onmiddellijk alle beschikbare lege goederenwagons uit te sturen naar de spoorlijn Roeselare-Ieper. Een aantal officieren, waaronder Commandant Defawe, vertrekt eveneens naar het station van Roeselare.
Na de Duitse doorbraak over de Leie nabij Kortrijk stoten de vijandelijke legers snel door naar de ontstane opening tussen de Belgische en Britse legers ten noorden van Ieper. De Belgen willen een anti-tankhindernis opwerpen door de ganse spoorlijn van Ieper naar Roeselare te blokkeren met een ononderbroken sliert van ongeveer 2.000 goederenwagons. Het eerste treinstel vertrekt richting Ieper rond 15u30. Anderhalf uur later vertrekken nog twee treinen. Aan de kop van elk treinstel wordt de stoomhendel van de locomotief in lage snelheid geblokkeerd en springt de bemanning vervolgens uit het loc.
Wanneer de officieren in de loop van de avond terugkeren naar Lichtervelde, wordt het duidelijk dat het station aldaar opnieuw gebombardeerd werd. Het seinhuis op de lijn naar Roeselare is vernield. Een ploeg arbeiders van de NMBS onder Ingenieur Van Durme is reeds aan de slag om de sporen te herstellen.
Defawe en Thomas voren die avond ook een algehele inspectie uit van de spoorweginstallaties rond Lichtervelde.
De spoorwegkanonnen van het 5de Regiment Legerartillerie staan nog steeds in de buurt opgesteld en blijven regelmatig vuren. Het wordt de manschappen van de regelingscommissie duidelijk dat het front dichterbij komt wanneer ook enkele batterijen van de veldartillerie in de buurt opgesteld worden.
De Duitsers vorderen in twee richtingen: enerzijds richting Ieper en anderzijds richting Roeselare-Ingelmunster. De tweede opmars zorgt er voor dat steeds meer vluchtelingen aankomen in Lichtervelde. De bewaking van de kantoren van de regelingscommissie wordt dan ook opgevoerd. Tijdens de middag verlaat de Rijkswachtbrigade van Lichtervelde zijn post. De aan- en afvoer van gewonden naar de gemeenteschool blijft aanhouden.
De stations van Ardooie en Pittem worden ontruimd. Er worden twee munitietreinen voor de artillerie opgesteld in het 5 Km verderop gelegen Kortemark. De spoorlijn Torhout-Zedelgem is deels onderbroken en het munitietransport per trein van uit het depot van Zedelgem wordt bijzonder lastig. Er kan door het uitvallen van de signalisatie alleen op zicht gereden worden, op één enkel spoor.
De vijandelijke artillerie ontdekt de posities van de spoorwegkanonnen en er breekt paniek uit in Lichtervelde wanneer het Duitse tegenbatterijvuur aanvangt. De bevolking vreest dat het dorp zal ingenomen worden.
Steeds meer Belgische troepen komen aan te Lichtervelde.
De onrust blijft steeds toenemen te Lichtervelde. Steeds vaker wordt slecht nieuws van het front vernomen. Bijkomende Belgische artilleriebatterijen komen aan in het dorp. Tijdens de namiddag arriveert ook het hoofdkwartier van de 4de Infanteriedivisie.
Kolonel Thomas gaat rond 17u00 over tot de evacuatie van het station van Lichtervelde. Alle locomotieven worden weggestuurd, richting Torhout.
Enkele uren later wordt vernomen dat de militaire commissie van het spoornet zich van Brugge naar Gistel heeft verplaatst. Kolonel Thomas krijgt het bevel om zijn regelingscommissie via Kortemark naar Diksmuide over te brengen. Bij de evacuatie van de brouwerij valt een vliegtuigbom neer op de binnenkoer. De hevige explosie richt heel wat schade aan, maar er vallen gelukkig geen gewonden.
De commissie kan Kortemark bereiken en houdt hier halt voor de komende nacht.
De officieren en manschappen van de commissie blijven de ganse voormiddag in Kortemark en wachten de verdere gebeurtenissen af. Wanneer rond het middaguur duidelijk wordt dat de Duitsers te Lichtervelde aangekomen zijn, wordt besloten om toch maar naar Diksmuide verder te rijden.
Onderweg wordt de colonne beschoten door de Luftwaffe en zijn de manschappen ook getuige van de zware verliezen die de Duitse luchtmacht blijft toebrengen aan de Fransen en Britten.
Omdat de situatie te Diksmuide te link geacht wordt, laat Kolonel Thomas doorrijden naar Veurne. Hier vernemen de manschappen volgens hun eigen zeggen slechts op 30 mei het bericht van de capitulatie.
In de lijst der gesneuvelden aangemaakt na de oorlog door het Ministerie van Defensie werden de slachtoffers van de spoorwegtroepen opgenomen in een enkele lijst onder het Speciaal Korps der Spoorwegen, Telegraaf en Telefoon.
- Archief Militaire Dienst der Spoorwegen, Sectie Classified Archives, Algemene Dienst Inlichting en Veiligheid, Ministerie van Defensie.